Interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach
2461-IBPP1.4512.857.2016.2.AZb
z 25 stycznia 2017 r.

 

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji

INTERPRETACJA INDYWIDUALNA

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 613 ze zm.) oraz § 2 i § 6 pkt 2 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 kwietnia 2015 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz.U. z 2015 r. poz. 643) - Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach działający w imieniu Ministra Rozwoju i Finansów, stwierdza, że stanowisko Wnioskodawcy, przedstawione we wniosku z 21 października 2016 r. (data wpływu pocztą elektroniczną e-puap 21 października 2016 r.), uzupełnionym pismem z 20 grudnia 2016 r. (data wpływu 29 grudnia 2016 r.), o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie w zakresie prawa do odliczenia podatku VAT w całości lub w części w związku z realizacją projektu „…” – jest nieprawidłowe.

UZASADNIENIE

W dniu 21 października 2016 r. wpłynął do tut. organu ww. wniosek o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie prawa do odliczenia podatku VAT w całości lub w części w związku z realizacją projektu „…”.

Wniosek został uzupełniony pismem z 20 grudnia 2016 r. (data wpływu 29 grudnia 2016 r.) będącym odpowiedzią na wezwanie Organu z 14 grudnia 2016 r.

W przedmiotowym wniosku zostało przedstawione następujące zdarzenie przyszłe:

Miasto złożyło wniosek aplikacyjny na dofinansowanie projektu „…” w ramach konkursu w ramach Poddziałania 2.1.1. Elektroniczna administracja w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa …. Wniosek uzyskał pozytywną ocenę i obecnie miasto jest przed podpisaniem umowy na dofinansowanie.

Celem ogólnym projektu „…” jest rozwój elektronicznej administracji w mieście w zakresie elektronizacji usług publicznych oraz udostępnienia usług elektronicznych. Celem bezpośrednim projektu jest zapewnienie klientom Urzędu Miasta dostępu do szerokiego zakresu wysokiej jakości usług publicznych świadczonych drogą elektroniczną. Przedmiotem projektu jest uruchomienie świadczenia drogą elektroniczną usług publicznych skierowanych dla obywateli (…) i biznesu (…) oraz wdrożenie rozwiązań informatycznych, które będą służyć cyfryzacji procesów i procedur administracyjnych. W ramach projektu nie zostaną udostępnione usługi wewnątrzadministracyjne rozumiane, jako usługi, w których interakcja zachodzi na linii administracja - administracja (…).

Aby osiągnąć cele projektu, zaplanowane zostały następujące zadania:

  1. OPRACOWANIE DOKUMENTACJI APLIKACYJNEJ (zadanie zrealizowane).
  2. URUCHOMIENIE PUNKTU POTWIERDZANIA PROFILI ZAUFANYCH - w ramach zadania w Urzędzie Miasta zostanie uruchomiony punkt potwierdzający profil zaufany ePUAP, co przyczyni się do zwiększenia dostępności do usług elektronicznych.
  3. ELEKTRONIZACJA PROCESU PROWADZENIA DIALOGU SPOŁECZNEGO – w ramach zadania uruchomiony zostanie 1 system teleinformatyczny, udostępnionych on-line zostanie 6 usług o 4. stopniu dojrzałości umożliwiających m.in. korzystanie z informacji i zasobów sektora publicznego;
  4. URUCHOMIENIE SYSTEMU KOMUNIKACJI MOBILNEJ - w ramach zadania uruchomiony zostanie 1 system teleinformatyczny, udostępniona on-line zostanie 1 usługa o 4. stopniu dojrzałości;
  5. URUCHOMIENIE E-USŁUG FINANSOWYCH - w ramach zadania uruchomione zostaną 2 systemy teleinformatyczne, udostępnionych on-line zostanie 6 usług o 5. stopniu dojrzałości.
  6. WDROŻENIE E-USŁUG PUBLICZNYCH DLA URZĘDU - w ramach zadania udostępnionych on-line zostanie 16 usług o 3. stopniu dojrzałości.
  7. PROMOCJA PROJEKTU.

Wszystkie systemy teleinformatyczne wdrażane w ramach projektu będą zgodne z przepisami prawa w zakresie interoperacyjności oraz bezpieczeństwa danych. Zakup systemów teleinformatycznych oraz sprzętu zostanie przeprowadzony zgodnie z PZP, co zapewni racjonalność wydatków oraz neutralność technologiczną rozumianą jako zachowanie uczciwej konkurencji i równego traktowania wykonawców.

Projekt ma charakter lokalny, tj. realizowany będzie na obszarze jednej gminy - gminy miejskiej. W ramach projektu zostaną na ePUAP udostępnione e-usługi o wysokim poziomie dojrzałości: 16 e-usług na poziomie 3 (dwustronna interakcja), 7 e-usług na poziomie 4 (transakcja), 6 e-usług na poziomie 5 (personalizacja).

Planowany termin rozpoczęcia realizacji projektu 21 marca 2016 r.

Planowany termin rozpoczęcia fazy inwestycyjnej I kwartał 2017 r.

Planowany termin rzeczowego i finansowego zakończenia realizacji projektu 28 września 2018 r.

Nabywane w ramach projektu towary i usługi nie będą wykorzystywane przez gminę miejską do wykonywania czynności opodatkowanych, a służyć będą wyłącznie procedowaniu i realizacji zadań publicznych, nieodpłatnych i nieopodatkowanych na mocy obowiązujących przepisów. Klienci urzędu nie płacą za obsługę (która jest powszechna, nieodpłatna, zagwarantowana przez przepisy prawa).

Zaplanowane w projekcie działania nie zmienią dotychczasowej aktywności gospodarczej jednostki - Urzędu Miasta. Zakres przedmiotowy projektu, w tym zaplanowane zakupy nie powodują powstania nowych obszarów świadczenia działalności odpłatnej, nie mają na nią przełożenia. Jak wspomniano wyżej zaplanowane do wdrożenia systemy teleinformatyczne i usługi służą do nieodpłatnej działalności jednostki (realizacja zadań publicznych). Ewentualna odpłatna działalność gospodarcza urzędu dotyczy wyłącznie efektów procedowania, jednak sam proces świadczenia usług jest nieodpłatny.

Realizacja projektu „…” nie wpływa także w żaden sposób na:

  1. zawieranie umów cywilnoprawnych - ich liczba nie zmieni się w wyniku realizacji projektu - żadne z wdrożeń w ramach projektu nie pozwoli za zawieranie innych, nowych umów, świadczenie dodatkowej działalności;
  2. efekty dotychczas zawartych umów cywilnoprawnych - projekt nie wpłynie na usługi świadczone na podstawie umów zawieranych przez jednostkę: na cenę, zakres umów i efekty z poziomu klienta urzędu.

W uzupełnieniu wniosku z 20 grudnia 2016 r. Wnioskodawca wskazał, że:

  1. Klienci urzędu nie będą ponosić opłat za obsługę (która jest powszechna, nieodpłatna, zagwarantowana przez przepisy prawa), opłata dotyczy tylko efektu usługi (np. hipotetycznie - odbiór nieczystości, najem lokalu, itp.).
    Zaplanowane do zakupu w ramach projektu systemy teleinformatyczne: np. portal informacyjno- płatniczy, system elektronicznych usług finansowych oraz sprzęt są wykorzystywane do procedowania w urzędzie (przekazywania, agregowania, udostępniania i archiwizowania informacji pomiędzy pracownikami oraz pracownikami a klientem jednostki).
    Procedowanie i świadczenie usług publicznych, do których wykorzystywane będą systemy teleinformatyczne oraz e-usługi nie są „same w sobie” działalnością gospodarczą, ta w przypadku gminy świadczona jest jako np. sprzedaż, zamiana, najem, dzierżawa.
    Mienie powstałe w wyniku realizacji projektu będzie wykorzystywane w nieznacznym stopniu (wystawianie faktur za wodę, ścieki oraz czynsze dzierżawcze) do obsługi czynności realizowanych jako podatnik VAT.
    1. Z zakresu umów cywilno-prawnych obejmujące następujące kategorie spraw:
      • Elektroniczna obsługa fakturowania i rejestrów sprzedaży i zakupu.
      • Elektroniczna obsługa gospodarowania nieruchomościami.
      • Elektroniczna obsługa opłat za użytkowanie wieczyste, dzierżawę.
    2. Z zakresu usług finansowych obejmujące następujące kategorie spraw:
      • Elektroniczna obsługa podatku od nieruchomości od osób fizycznych.
      • Elektroniczna obsługa podatku od nieruchomości od osób prawnych.
      • Elektroniczna obsługa podatku rolnego.
      • Elektroniczna obsługa podatku leśnego.
      • Elektroniczna obsługa podatku od środków transportowych.
      • Elektroniczna obsługa opłaty od posiadania psa.
      • Elektroniczna obsługa gospodarki odpadami komunalnymi.
    3. Z zakresu pozostałych e-usług:
      • Zaświadczenie o przeznaczeniu działki/terenu w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego - usługa umożliwi złożenie wniosku o wydanie zaświadczenia o przeznaczeniu działki w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
      • Uzgodnienie odległości ogrodzenia działek od drogi gminnej - usługa umożliwi złożenie wniosku o uzgodnienie odległości ogrodzenia działek od drogi gminnej.Zwrot opłaty skarbowej - usługa umożliwi złożenie wniosku o zwrot opłaty skarbowej.
      • Wypisy i wyrysy z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego - usługa umożliwi złożenie wniosku o wydanie wypisu i wyrysu z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.
      • Zaświadczenie o posiadaniu lub nieposiadaniu gospodarstwa rolnego i nieruchomości - usługa umożliwi złożenie wniosku o wydanie zaświadczeń o posiadaniu gospodarstwa rolnego i nieruchomości.
      • Wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach - usługa umożliwi złożenie wniosku o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach.
      • Zaświadczenie o zgodności budowy z ustaleniami obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego - usługa umożliwi złożenie wniosku o wydanie zaświadczenia o zgodności z ustaleniami planu miejscowego budowy obiektu budowlanego bez wymaganego pozwolenia na budowę (zgłoszenia).
      • Zezwolenie na zajęcie pasa drogowego w celu prowadzenia robót w pasie drogowym - usługa umożliwi złożenie wniosku o wydanie zezwolenia na zajęcie pasa drogowego w celu prowadzenia robót.
      • Zezwolenie na zajęcie pasa drogowego w celu umieszczania w pasie drogowym urządzeń infrastruktury technicznej niezwiązanych z potrzebami zarządzania drogami lub potrzebami ruchu drogowego - usługa umożliwi złożenie wniosku o wydanie zezwolenia na zajęcie pasa drogowego w innym celu niż prowadzenie robót.
      • Dofinansowanie pracodawcom kosztów kształcenia pracowników młodocianych - usługa umożliwi złożenie wniosku o dofinansowanie kosztów kształcenia młodocianych pracowników.
      • Zawiadomienie o zawarciu umowy o pracę z młodocianymi pracownikami w celu przygotowania zawodowego - usługa umożliwi złożenie zawiadomienia o zawarciu umowy z młodocianym pracownikiem w celu nauki zawodu.
      • Zaświadczenie o figurowaniu lub niefigurowaniu w ewidencji podatników - usługa umożliwi złożenie wniosku o wystawienie zaświadczenia o figurowaniu lub niefigurowaniu w ewidencji podatników podatków i opłat lokalnych.
      • Zezwolenie na lokalizację (budowę) zjazdu z drogi publicznej - usługa umożliwi złożenie wniosku o wydanie zezwolenia na lokalizację (budowę) zjazdu z drogi publicznej.
      • Podział nieruchomości - postanowienie opiniujące podział nieruchomości - usługa umożliwia złożenie wniosku o podział nieruchomości.
      • Podział nieruchomości - zatwierdzenie podziału nieruchomości - usługa umożliwia złożenie wniosku o podział nieruchomości.
      • Zaświadczenie o wielkości gospodarstwa rolnego (w hektarach fizycznych i przeliczeniowych) - usługa umożliwi złożenie wniosku o wydanie zaświadczenia o wielkości gospodarstwa rolnego w hektarach fizycznych i przeliczeniowych.
      • Udział w konsultacjach społecznych sformalizowanych otwartych - za pośrednictwem tej usługi, każdy obywatel posiadający profil zaufany będzie miał możliwość oddania swojego głosu w sprawach, których dotyczą konsultacji społecznych, m.in. współpracy z organizacjami pozarządowymi, strategii rozwoju lokalnego, wieloletniego planu inwestycyjnego, programów społeczno-gospodarczych, planów zagospodarowania przestrzennego, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego itp.
      • Udział w konsultacjach społecznych sformalizowanych zamkniętych - za pośrednictwem tej usługi, każdy obywatel posiadający profil zaufany i należący do grupy docelowej osób, do których skierowane są konsultacje, będzie miał możliwość oddania swojego głosu w sprawach, których dotyczą konsultacje społeczne, m.in. dotyczących współpracy z organizacjami pozarządowymi, strategii rozwoju lokalnego, wieloletniego planu inwestycyjnego, programów społeczno-gospodarczych, planów zagospodarowania przestrzennego, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego itp.
      • Udział w konsultacjach społecznych niesformalizowanych - za pośrednictwem tej usługi każdy obywatel, posiadający konto na platformie ePUAP, będzie miał możliwość oddania swojego głosu w sprawach, których dotyczą konsultacje społeczne, m.in. dotyczących współpracy z organizacjami pozarządowymi, strategii rozwoju lokalnego, wieloletniego planu inwestycyjnego, programów społeczno-gospodarczych, planów zagospodarowania przestrzennego, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego itp.
      • Zgłoszenie wniosku w sprawie inicjacji konsultacji społecznych - za pośrednictwem tej usługi obywatele będą mogli zgłosić wniosek o inicjację konsultacji społecznych.
      • Zgłoszenie petycji - za pośrednictwem tej usługi obywatele będą mieli możliwości zgłoszenia petycji.
      • Zgłoszenie obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej - za pośrednictwem tej usługi każdy obywatel, posiadający profil zaufany na platformie ePUAP, będzie miał możliwość przedstawienia swojej obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej. Tematem inicjatywy mogą być, między innymi, propozycje dotyczące współpracy z organizacjami pozarządowymi, strategii rozwoju lokalnego, wieloletniego planu inwestycyjnego, programów społeczno-gospodarczych, planów zagospodarowania przestrzennego, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego itp. lub inne sprawy ważne dla obywateli.
      • Wpisanie się do bazy danych systemu komunikacji mobilnej wraz z wyrażeniem zgody na przetwarzanie danych i komunikację elektroniczną - usługa umożliwi wpisanie się do bazy danych systemu komunikacji mobilnej wraz z wyrażeniem zgody na przetwarzanie danych i komunikację elektroniczną za pomocą systemu.
      • Prowadzenie spraw dotyczących podatku od nieruchomości - usługa (poprzez formularze na platformie ePUAP oraz portal zintegrowany z innymi systemami) umożliwi pełną obsługę spraw dotyczących podatku od nieruchomości, w tym złożenie formularza informacji lub deklaracji (w zależności od statusu podatnika) przez ePUAP, elektroniczne procedowanie sprawy wewnątrz Urzędu, publikowanie informacji na portalu (dane dla konkretnego podatnika po zalogowaniu) oraz obsługę płatności internetowych.
      • Prowadzenie spraw dotyczących podatku rolnego - usługa (poprzez formularze na platformie ePUAP oraz portal zintegrowany z innymi systemami) umożliwi pełną obsługę spraw dotyczących podatku rolnego, w tym złożenie formularza informacji lub deklaracji (w zależności od statusu podatnika) przez ePUAP, elektroniczne procedowanie sprawy wewnątrz Urzędu, publikowanie informacji na portalu (dane dla konkretnego podatnika po zalogowaniu) oraz obsługę płatności internetowych.
      • Prowadzenie spraw dotyczących podatku leśnego - usługa (poprzez formularze na platformie ePUAP oraz portal zintegrowany z innymi systemami) umożliwi pełną obsługę spraw dotyczących podatku leśnego, w tym złożenie formularza informacji lub deklaracji (w zależności od statusu podatnika) przez ePUAP, elektroniczne procedowanie sprawy wewnątrz Urzędu, publikowanie informacji na portalu (dane dla konkretnego podatnika po zalogowaniu) oraz obsługę płatności internetowych.
      • Prowadzenie spraw związanych z gospodarowaniem odpadami - usługa (poprzez formularze na platformie ePUAP oraz portil zintegrowany z innymi systemami) umożliwi pełną obsługę spraw dotyczących gospodarowania odpadami, w tym złożenie formularza deklaracji „śmieciowej” przez ePUAP, elektroniczne procedowanie sprawy wewnątrz Urzędu, publikowanie informacji na portalu (dane dla konkretnego płatnika po zalogowaniu) oraz obsługę płatności internetowych.
      • Prowadzenie spraw związanych z podatkiem od środków transportowych - usługa (poprzez formularze na platformie ePUAP oraz portal zintegrowany z innymi systemami) umożliwi pełną obsługę spraw dotyczących podatku od środków transportowych, w tym złożenie formularza deklaracji przez ePUAP, elektroniczne procedowanie sprawy wewnątrz Urzędu, publikowanie informacji na portalu (dane dla konkretnego podatnika po zalogowaniu) oraz obsługę płatności internetowych.
      • Prowadzenie spraw dotyczących zobowiązań z tytułu użytkowania wieczystego oraz dzierżaw - usługa (poprzez formularze na platformie ePUAP oraz portal zintegrowany z innymi systemami) umożliwi pełną obsługę spraw dotyczących zobowiązań z tytułu użytkowania wieczystego oraz dzierżaw, w tym składanie wniosków, elektroniczne procedowanie sprawy wewnątrz Urzędu, publikowanie informacji na portalu (dane dla konkretnego płatnika po zalogowaniu) oraz obsługę płatności internetowych.

    4. Opłaty jakie mogą wystąpić w trakcie świadczenia usług to opłaty skarbowe np. za wydanie wniosku wypisu lub wyrysu z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, opłaty dotyczące odpadów komunalnych oraz opłat podatkowych, a także należności powstające w związku z zapłatą przez mieszkańców za wodę, ścieki i czynsze dzierżawne.
  2. Podczas realizacji projektu nabywane towary i usługi będą wykorzystywane do czynności nieopodatkowanych oraz w nieznacznym stopniu do wykonywania działalności gospodarczej - wystawianie faktur za wodę, ścieki oraz czynsze dzierżawcze. Nabywane towary i usługi w związku z realizacją projektu wykorzystywane będą do czynności opodatkowanych podatkiem od towarów i usług.
    Realizację projektu zapewnić mają nabycia:
    • licencji - elektronicznego systemu dialogu społecznego, systemu komunikacji mobilnej, portalu informacyjno - płatniczego,
    • serwer - służyć będzie do obsługi systemu finansowo płatniczego w Urzędzie,
    • komputery - służyć będą do obsługi systemów e-usług (nieopodatkowanych podatkiem VAT),
    • tablica informacyjna.
    • Usługi świadczone na rzecz Gminy w związku z realizacją projektu to usługi:
      • wdrożenia - elektronicznego systemu dialogu społecznego na serwerach Urzędu Miasta wraz z asystą techniczną, systemu komunikacji mobilnej na serwerach Urzędu Miasta wraz z asystą techniczną, portalu informacyjno - płatniczego wraz z asystą techniczną,
      • opracowanie i wdrożenie e - usług na platformie ePUAP,
      • usługi merytorycznego wsparcia i nadzór w ramach zadań,
      • audytu - obecnie istniejących procedur i dokumentów dotyczących elektronizowanych e-usług, polityki bezpieczeństwa i dokumentacji ochrony danych osobowych, instrukcji zarządzania systemem informatycznym wraz z jego aktualizacją,
      • przygotowanie - ustandaryzowanych projektów dokumentów niezbędnych przy świadczeniu e- usług, formularzy e- usług,
      • konfiguracja … na ePUAP w zakresie świadczonych e- usług,
      • szkolenie informacyjne dla osób zaangażowanych w realizację e-usług.
  3. W odpowiedzi na pytanie tut. Organu cyt. „Czy mienie powstałe w wyniku realizacji projektu (systemy, sprzęt itp.) będzie wykorzystywane przez Wnioskodawcę do czynności wykonywanych na podstawie umów cywilnoprawnych? Innymi słowy, czy mienie to będzie służyło do obsługi czynności o charakterze cywilnoprawnym wykonywanych przez Wnioskodawcę (jeśli tak to jakich np. sprzedaż składników majątku, najem, dzierżawa)?” Wnioskodawca wskazał, że w nieznacznym stopniu będzie, gdyż zawierane będą umowy o dostarczenie wody, odbiór ścieków i wynajem pomieszczeń i lokali.
  4. Do czynności o charakterze cywilnoprawnym (poza systemami) będą wykorzystywane komputery posiadane przez Wnioskodawcę, a nie zakupione z projektu.
  5. Odbiorcą faktur dokumentujących zakup towarów i usług związany z realizacją projektu będzie wyłącznie Miasto.
  6. Wnioskodawca zarejestrowany jest jako czynny podatnik podatku VAT od 24 lipca 2004 r. w zakresie kierowania podstawowymi rodzajami działalności publicznej z kodem PKD 7511Z.

W związku z powyższym zadano następujące pytanie:

Czy w odniesieniu do wymienionego projektu współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego istnieje możliwość odliczenia podatku VAT w całości lub części?

Zdaniem Wnioskodawcy, w związku z faktem, że nabywane towary i usługi nie są związane ze sprzedażą opodatkowaną nie ma możliwości odliczenia podatku VAT w całości lub części w odniesieniu do ww. projektu.

Zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy o VAT w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi VAT przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, z zastrzeżeniem art. 114, art. 119 ust. 4, art. 120 ust. 17 i 19 oraz art. 124 ustawy o VAT. Jak wynika z powyższego ponoszenie wydatków inwestycyjnych, które nie są związane z działalnością opodatkowaną VAT powoduje, że podatnik nie ma prawa do odliczenia VAT od takich wydatków.

Zgodnie z powołanym wyżej artykułem podatnikowi, o którym mowa w art. 15 ustawy, przysługuje prawo do obniżenia podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z pewnymi zastrzeżeniami, niemającymi zastosowania w niniejszej sprawie. Z treści wskazanej powyżej regulacji wynika zatem, iż prawo do odliczenia VAT naliczonego przysługuje przy łącznym spełnieniu dwóch przesłanek, tj.:

  1. nabywcą towarów/usług jest podatnik VAT - ten warunek wnioskodawca spełnia oraz
  2. nabywane towary/usługi są wykorzystywane przez podatnika do wykonywania czynności opodatkowanych VAT - nabyte towary i usługi nie są wykorzystywane przez podatnika do wykonywania czynności opodatkowanych, a służą wyłącznie procedowaniu i realizacji zadań publicznych, nieodpłatnych i nieopodatkowanych na mocy obowiązujących przepisów. Klient w urzędzie nie płaci za obsługę (która jest powszechna, nieodpłatna, zagwarantowana przez przepisy prawa), tylko opłata dotyczy efektu usługi (np. hipotetycznie – odbiór nieczystości, najem lokalu, itp.) - tym samym tego warunku wnioskodawca nie spełnia.

Odmienne stanowisko w sprawie kwalifikowalności VAT stałoby w sprzeczności z fundamentalną zasadą opodatkowania VAT, jaką jest zasada neutralności tego podatku, podkreślana wielokrotnie w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz polskich sądów administracyjnych.

Orzeczenie TSUE w sprawie C-37/95 Ghent Coal, w którym Trybunał stwierdził, iż „prawo do odliczenia zostało wprowadzone aby całkowicie uwolnić przedsiębiorcę od kosztów VAT zapłaconego lub podlegającego zapłacie w toku jego działalności gospodarczej. Wspólny system podatku od wartości dodanej konsekwentnie zapewnia, że każda działalność gospodarcza, niezależnie od jej celu i efektu, pod warunkiem, że sama podlega VAT, jest opodatkowana sposób całkowicie neutralny”. Procedowanie i świadczenie usług publicznych, do których wykorzystywane będą systemy teleinformatyczne oraz e-usługi nie są „same w sobie” działalnością gospodarczą, ta w przypadku gminy świadczona jest jako np. sprzedaż, zamiana, najem, dzierżawa.

Powyższe uregulowania są odzwierciedleniem art. 13 Dyrektywy 2006/112/WE Rady, zgodnie z którym krajowe, regionalne i lokalne organy władzy oraz inne podmioty prawa publicznego nie są uważane za podatników w związku z działalnością, którą podejmują lub transakcjami, których dokonują jako organy władzy publicznej, nawet jeśli pobierają należności, opłaty, składki lub płatności w związku z takimi działaniami lub transakcjami.

Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem ETS podatnikowi przysługuje prawo do odliczenia podatku naliczonego jedynie w sytuacjach, kiedy związek pomiędzy podatkiem naliczonym przy dokonywaniu zakupów i podatkiem należnym w związku z działalnością opodatkowaną, do której zakupy są wykorzystywane, jest bezsporny i bezpośredni. Istotne jest nie tylko rzeczywiste wykorzystanie nabytych towarów i usług dla celów wykonywania czynności opodatkowanych, ale także zamiar takiego ich wykorzystania w momencie ich nabycia.

W odniesieniu do przedmiotowego projektu taki związek nie zachodzi - wnioskodawca jest jednostką samorządu terytorialnego zaś:

  1. zaplanowane zadania w projekcie nie stanową czynności opodatkowanych, dotyczą usprawnień w obszarze procedowania, które to procedowanie jest zadaniem publicznym, nieodpłatnym, do którego wnioskodawca ma prawo i obowiązek na podstawie ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Zgodnie z art. 6 ww. ustawy do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. W art. 7 ustawodawca jako zadania własne gminy wskazał zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Zakres projektu dotyczy procedowania w obszarach, do których jednostka jest zobowiązana i uprawniona na mocy wyżej przytoczonych przepisów.
  2. Zaplanowane działania nie zmienią dotychczasowej aktywności gospodarczej jednostki. Zakres przedmiotowy projektu, w tym zaplanowane zakupy nie powodują powstania nowych obszarów świadczenia działalności odpłatnej, nie mają na nią przełożenia — należy zauważyć, że zaplanowane do wdrożenia systemy teleinformatyczne i usługi służą do nieodpłatnej działalności jednostki (realizacja zadań publicznych). Ewentualna odpłatna działalność gospodarcza Wnioskodawcy dotyczy wyłącznie efektów procedowania, jednak sam proces świadczenia usług jest nieodpłatny - tym m.in. rożni się działalność zwykłego podmiotu komercyjnego od działalności jednostki samorządu terytorialnego, że w przypadku tej drugiej kategorii podmiotów odpłatne są efekty, nie zaś sam proces świadczenia czynności. Warunek zachowania związku zakupów z działalnością opodatkowaną jest równiej akcentowany w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W orzeczeniu z dnia 6 kwietnia 1995 r. (w sprawie C-4/94, BLP Group pic v. Commissioners of Customs Excise) TSUE stwierdził, że powstanie prawa do odliczenia podatku jest uzależnione od bezpośredniego i niezwłocznego związku z transakcjami opodatkowanymi.
  3. Na podstawia art. 15 ust. 6 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług nie uznaje się za podatnika organów władzy publicznej oraz urzędów obsługujących te organy w zakresie realizowanych zadań nałożonych odrębnymi przepisami prawa, dla realizacji których zostały one powołane, z wyłączeniem czynności wykonywanych na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych - realizacja projektu nie wpływa w żaden sposób na:
  1. zawieranie umów cywilnoprawnych - ich liczba nie zmieni się w wyniku realizacji projektu - żadne z wdrożeń w ramach projektu nie pozwoli za zawieranie innych, nowych umów, świadczenie dodatkowej działalności,
  2. efekty dotychczas zawartych umów cywilnoprawnych - projekt nie wpłynie na usługi świadczone na podstawie umów zawieranych przez jednostkę: na cenę, zakres umów i efekty z poziomu klienta Wnioskodawcy.

Projektu nie można rozpatrywać w sposób tożsamy do projektów polegających np. na budowie/modernizacji nieruchomości będącej przedmiotem odpłatnego najmu, czy budową systemu do naliczeń i kontroli zobowiązań z tytułu opłat za wodę i ścieki - w których faktycznie nakłady inwestycyjne w projekcie wprost przekładają się na zdolność jednostki do świadczenia działalności gospodarczej oraz wysokość osiąganych z tego tytułu przychodów.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego zdarzenia przyszłego uznaje się za nieprawidłowe.

Podstawowe zasady dotyczące odliczania podatku naliczonego zostały sformułowane w art. 86 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 710 ze zm.), zwanej dalej ustawą. W myśl tego przepisu, w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi, o którym mowa w art. 15 ustawy, przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, z zastrzeżeniem art. 114, art. 119 ust. 4, art. 120 ust. 17 i 19 oraz art. 124.

Zgodnie z art. 86 ust. 2 pkt 1 ustawy o VAT, kwotę podatku naliczonego stanowi suma kwot podatku wynikających z faktur otrzymanych przez podatnika z tytułu:

  1. nabycia towarów i usług,
  2. dokonania całości lub części zapłaty przed nabyciem towaru lub wykonaniem usługi.

Ustawodawca stworzył podatnikowi prawo do odliczenia podatku naliczonego, pod warunkiem spełnienia przez niego zarówno tzw. przesłanek pozytywnych, m.in. tego, że zakupy będą wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych oraz niezaistnienia przesłanek negatywnych, określonych w art. 88 ustawy.

Prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przysługuje wówczas, gdy zostaną spełnione określone warunki, tzn. odliczenia tego dokonuje podatnik podatku od towarów i usług oraz gdy towary i usługi, z których nabyciem podatek został naliczony, są wykorzystywane do czynności opodatkowanych. Warunkiem umożliwiającym podatnikowi skorzystanie z prawa do odliczenia podatku naliczonego jest niewątpliwy i bezsporny związek zakupów z wykonanymi czynnościami opodatkowanymi tzn. których następstwem jest określenie podatku należnego (powstanie zobowiązania podatkowego).

Przedstawione wyżej unormowania wykluczają możliwość dokonania odliczenia podatku naliczonego związanego z towarami i usługami, które nie są wykorzystywane do czynności opodatkowanych, czyli w przypadku ich wykorzystywania do czynności zwolnionych od podatku i niepodlegających temu podatkowi.

Stwierdzić należy, że każde nabycie towarów i usług, przeznaczonych do przyszłego wykorzystania ich dla czynności opodatkowanych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej bez względu na to jakie faktycznie będą efekty tej działalności, należy uznać w momencie jego dokonania za związane z wykonywaniem czynności opodatkowanych.

Zatem, jeśli towary i usługi, przy nabyciu których naliczono podatek, są (mają być) wykorzystywane w całości do prowadzenia działalności opodatkowanej, wówczas podatnikowi przysługuje pełne prawo do odliczenia podatku.

Jak zatem wynika z powyższego, odliczyć można w całości podatek naliczony, który jest związany z transakcjami opodatkowanymi podatnika. Wskazana zasada wyłącza tym samym możliwość dokonywania odliczeń podatku naliczonego związanego z towarami i usługami, które nie są w ogóle wykorzystywane do czynności opodatkowanych, czyli w przypadku ich wykorzystywania do czynności zwolnionych od podatku lub niepodlegających opodatkowaniu VAT. Jednocześnie z zasady tej wynika, że odliczenie podatku naliczonego może być częściowe, tzn. w tej części, w jakiej dane towary lub usługi, z którymi związany jest podatek naliczony są wykorzystywane do realizacji czynności opodatkowanych, z pominięciem tej części podatku od tych towarów i usług, w jakiej towary te (usługi) są wykorzystywane do wykonywania czynności nieopodatkowanych podatkiem VAT.

Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o VAT, podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Działalność gospodarcza w myśl art. 15 ust. 2 ustawy o VAT, obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Na podstawie art. 15 ust. 6 ustawy o VAT – nie uznaje się za podatnika organów władzy publicznej oraz urzędów obsługujących te organy w zakresie realizowanych zadań nałożonych odrębnymi przepisami prawa, dla realizacji których zostały one powołane, z wyłączeniem czynności wykonywanych na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych.

Oznacza to, że jednostka samorządu terytorialnego będzie uznana za podatnika podatku od towarów i usług w dwóch przypadkach, tj. gdy wykonuje czynności inne niż te, które mieszczą się w ramach jej zadań oraz, gdy wykonuje czynności mieszczące się w ramach jej zadań, ale czyni to na podstawie umów cywilnoprawnych.

Jak wynika z powyższego, wyłączenie jednostki samorządu terytorialnego z kategorii podatnika ma charakter wyłącznie podmiotowo-przedmiotowy.

W świetle wskazanych unormowań jednostki samorządu terytorialnego na gruncie podatku od towarów i usług występować mogą w dwoistym charakterze:

  • podmiotów niebędących podatnikami, gdy realizują zadania nałożone na nich odrębnymi przepisami prawa, oraz
  • podatników podatku od towarów i usług, gdy wykonują czynności na podstawie umów cywilnoprawnych.

Z powołanych wyżej przepisów wynika, że jednostki samorządu terytorialnego są podatnikami podatku od towarów i usług jedynie w zakresie wszelkich czynności, które mają charakter cywilnoprawny, tzn. są przez nie realizowane na podstawie umów cywilnoprawnych. Bowiem tylko w tym zakresie ich czynności mają charakter działalności gospodarczej w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy.

Stosownie do przepisu art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 446 ze zm.), gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Natomiast zgodnie z art. 6 ust. 1 powołanej ustawy, do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów.

Do zadań własnych Gminy należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty (art. 7 ust. 1 cyt. ustawy).

Z opisu zdarzenia przyszłego wynika, że Gmina (Miasto) złożyła wniosek aplikacyjny na dofinansowanie projektu „…”.

Celem ogólnym projektu jest rozwój elektronicznej administracji w mieście w zakresie elektronizacji usług publicznych oraz udostępnienia usług elektronicznych. Celem bezpośrednim projektu jest zapewnienie klientom Urzędu Miasta dostępu do szerokiego zakresu wysokiej jakości usług publicznych świadczonych drogą elektroniczną. Przedmiotem projektu jest uruchomienie świadczenia drogą elektroniczną usług publicznych skierowanych dla obywateli (…) i biznesu (…) oraz wdrożenie rozwiązań informatycznych, które będą służyć cyfryzacji procesów i procedur administracyjnych. W ramach projektu nie zostaną udostępnione usługi wewnątrzadministracyjne rozumiane, jako usługi, w których interakcja zachodzi na linii administracja - administracja (…).

Nabywane w ramach projektu towary i usługi nie będą wykorzystywane przez Gminę do wykonywania czynności opodatkowanych, a służyć będą wyłącznie procedowaniu i realizacji zadań publicznych, nieodpłatnych i nieopodatkowanych na mocy obowiązujących przepisów. Klienci urzędu nie płacą za obsługę (która jest powszechna, nieodpłatna, zagwarantowana przez przepisy prawa).

Zaplanowane w projekcie działania nie zmienią dotychczasowej aktywności gospodarczej jednostki - Urzędu Miasta. Zakres przedmiotowy projektu, w tym zaplanowane zakupy nie powodują powstania nowych obszarów świadczenia działalności odpłatnej, nie mają na nią przełożenia. Jak wspomniano wyżej zaplanowane do wdrożenia systemy teleinformatyczne i usługi służą do nieodpłatnej działalności jednostki (realizacja zadań publicznych). Ewentualna odpłatna działalność gospodarcza urzędu dotyczy wyłącznie efektów procedowania, jednak sam proces świadczenia usług jest nieodpłatny.

Realizacja projektu „…” nie wpływa także w żaden sposób na:

  1. zawieranie umów cywilnoprawnych - ich liczba nie zmieni się w wyniku realizacji projektu - żadne z wdrożeń w ramach projektu nie pozwoli za zawieranie innych, nowych umów, świadczenie dodatkowej działalności;
  2. efekty dotychczas zawartych umów cywilnoprawnych - projekt nie wpłynie na usługi świadczone na podstawie umów zawieranych przez jednostkę: na cenę, zakres umów i efekty z poziomu klienta urzędu.

Natomiast w uzupełnieniu wniosku Wnioskodawca wskazał, że klienci urzędu nie będą ponosić opłat za obsługę (która jest powszechna, nieodpłatna, zagwarantowana przez przepisy prawa), opłata dotyczy tylko efektu usługi (np. hipotetycznie - odbiór nieczystości, najem lokalu, itp.).

Zaplanowane do zakupu w ramach projektu systemy teleinformatyczne: np. portal informacyjno- płatniczy, system elektronicznych usług finansowych oraz sprzęt są wykorzystywane do procedowania w urzędzie (przekazywania, agregowania, udostępniania i archiwizowania informacji pomiędzy pracownikami oraz pracownikami a klientem jednostki).

Procedowanie i świadczenie usług publicznych, do których wykorzystywane będą systemy teleinformatyczne oraz e-usługi nie są „same w sobie” działalnością gospodarczą, ta w przypadku gminy świadczona jest jako np. sprzedaż, zamiana, najem, dzierżawa.

Mienie powstałe w wyniku realizacji projektu będzie wykorzystywane w nieznacznym stopniu (wystawianie faktur za wodę, ścieki oraz czynsze dzierżawcze) do obsługi czynności realizowanych jako podatnik VAT.

Wnioskodawca podał, że podczas realizacji projektu nabywane towary i usługi będą wykorzystywane do czynności nieopodatkowanych oraz w nieznacznym stopniu do wykonywania działalności gospodarczej - wystawianie faktur za wodę, ścieki oraz czynsze dzierżawcze. Nabywane towary i usługi w związku z realizacją projektu wykorzystywane będą do czynności opodatkowanych podatkiem od towarów i usług.

Wnioskodawca odpowiadając na pytanie tut. Organu cyt. „Czy mienie powstałe w wyniku realizacji projektu (systemy, sprzęt itp.) będzie wykorzystywane przez Wnioskodawcę do czynności wykonywanych na podstawie umów cywilnoprawnych? Innymi słowy, czy mienie to będzie służyło do obsługi czynności o charakterze cywilnoprawnym wykonywanych przez Wnioskodawcę (jeśli tak to jakich np. sprzedaż składników majątku, najem, dzierżawa)?” Wnioskodawca wskazał, że w nieznacznym stopniu będzie, gdyż zawierane będą umowy o dostarczenie wody, odbiór ścieków i wynajem pomieszczeń i lokali.

W związku z powyższym Wnioskodawca powziął wątpliwości, czy w odniesieniu do wymienionego projektu istnieje możliwość odliczenia podatku VAT w całości lub części.

Jak wynika z powołanych powyżej przepisów prawa, rozliczenie podatku naliczonego na zasadach określonych w art. 86 ust. 1 ustawy uwarunkowane jest tym, aby nabywane towary i usługi były wykorzystywane przez zarejestrowanego, czynnego podatnika podatku VAT w ramach działalności gospodarczej do wykonywania czynności opodatkowanych podatkiem od towarów i usług.

Z przedstawionych okoliczności sprawy wynika, że mienie powstałe w wyniku realizacji projektu będzie wykorzystywane w nieznacznym stopniu (wystawianie faktur za wodę, ścieki oraz czynsze dzierżawcze) do obsługi czynności realizowanych jako podatnik VAT.

Podczas realizacji projektu nabywane towary i usługi będą wykorzystywane do czynności nieopodatkowanych oraz w nieznacznym stopniu do wykonywania działalności gospodarczej - wystawianie faktur za wodę, ścieki oraz czynsze dzierżawcze. Nabywane towary i usługi w związku z realizacją projektu wykorzystywane będą do czynności opodatkowanych podatkiem od towarów i usług.

Mienie powstałe w wyniku realizacji projektu będzie wykorzystywane przez Wnioskodawcę do czynności wykonywanych na podstawie umów cywilnoprawnych w nieznacznym stopniu, gdyż zawierane będą umowy o dostarczenie wody, odbiór ścieków i wynajem pomieszczeń i lokali.

Mając zatem na uwadze wyżej powołane przepisy prawa oraz przedstawiony opis sprawy, a w szczególności fakt, że towary i usługi nabywane w związku z realizacją projektu będą wykorzystywane w nieznacznym stopniu do wykonywania przez Wnioskodawcę działalności gospodarczej opodatkowanej podatkiem od towarów i usług tj. do wykonywania czynności realizowanych na podstawie umów cywilnoprawnych, w odniesieniu do których Wnioskodawca będzie występował w charakterze podatnika VAT, wskazać należy, że zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy o VAT Gminie będzie przysługiwać prawo do odliczenia podatku naliczonego w takim zakresie, w jakim nabywane towary i usługi będą służyły wykonywaniu czynności opodatkowanych podatkiem od towarów i usług.

W konsekwencji stanowisko Wnioskodawcy, zgodnie z którym Wnioskodawca nie ma możliwości odliczenia podatku VAT w całości lub części w odniesieniu do ww. projektu, jest nieprawidłowe.


Interpretacja dotyczy zdarzenia przyszłego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dniu wydania interpretacji.

Interpretacja traci ważność w przypadku zmiany któregokolwiek z elementów przedstawionego zdarzenia przyszłego lub zmiany stanu prawnego.



Ponadto tut. Organ informuje, że zgodnie z art. 14na pkt 2 ustawy Ordynacja podatkowa, przepisów art. 14k-14n dotyczących ochrony prawnej wynikającej z zastosowania się Wnioskodawcy do otrzymanej interpretacji nie stosuje się, jeżeli stan faktyczny lub zdarzenie przyszłe przedstawione we wniosku stanowią element czynności będących przedmiotem decyzji wydanej w związku z wystąpieniem nadużycia prawa, o którym mowa w art. 5 ust. 5 ustawy o podatku od towarów i usług, tj. czynności dokonanych w ramach transakcji, które pomimo spełnienia warunków formalnych ustanowionych w przepisach ustawy, miały zasadniczo na celu osiągnięcie korzyści podatkowych, których przyznanie byłoby sprzeczne z celem, któremu służą te przepisy.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Zgodnie z przepisem § 1 pkt 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 sierpnia 2008 r. w sprawie przekazania rozpoznawania innym wojewódzkim sądom administracyjnym niektórych spraw z zakresu działania ministra właściwego do spraw finansów publicznych, Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (Dz.U. Nr 163, poz. 1016) skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie, ul. Rakowicka 10, 31-511 Kraków, po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu – do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 718 ze zm.).

Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach – art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy). Jednocześnie, zgodnie z art. 57a ww. ustawy, skarga na pisemną interpretację przepisów prawa podatkowego wydaną w indywidualnej sprawie, opinię zabezpieczającą i odmowę wydania opinii zabezpieczającej może być oparta wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd administracyjny jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Administracji Skarbowej w Katowicach, Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Bielsku-Białej, ul. Traugutta 2a, 43-300 Bielsko-Biała.


doradcapodatkowy.com gdy potrzebujesz własnej indywidualnej interpretacji podatkowej.

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji
Dołącz do zarejestrowanych użytkowników i korzystaj wygodnie z epodatnik.pl.   Rejestracja jest prosta, szybka i bezpłatna.

Reklama

Przejrzyj zasięgi serwisu epodatnik.pl od dnia jego uruchomienia. Zobacz profil przeciętnego użytkownika serwisu. Sprawdź szczegółowe dane naszej bazy mailingowej. Poznaj dostępne formy reklamy: display, mailing, artykuły sponsorowane, patronaty, reklama w aktywnych formularzach excel.

czytaj

O nas

epodatnik.pl to źródło aktualnej i rzetelnej informacji podatkowej. epodatnik.pl to jednak przede wszystkim źródło niezależne. Niezależne w poglądach od aparatu skarbowego, od wymiaru sprawiedliwości, od inwestorów kapitałowych, od prasowego mainstreamu.

czytaj

Regulamin

Publikacje mają charakter informacyjny. Wydawca dołoży starań, aby informacje prezentowane w serwisie były rzetelne i aktualne. Treści prezentowane w serwisie stanowią wyraz przekonań autorów publikacji, a nie źródło prawa czy urzędowo obowiązujących jego interpretacji.

czytaj