Dyrektor Izby Skarbowej w Rzeszowie, działając na podstawie art. 14b § 2 ustawy z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 ze zm.), zmienia informację Naczelnika Podkarpackiego Urzędu Skarbowego w Rzeszowie z dnia 2.02.2004 r. (znak: PUS.I/423/2/2004) o zakresie stosowania przepisów prawa podatkowego, udzieloną w związku z zapytaniem podatnika zawartym w piśmie z dnia 4.12.2003 r. w kwestii dotyczącej podatkowych skutków kompensaty należności z tytułu kar umownych.

Z treści ww. pisma wynika, że spółka - zgodnie z postanowieniami zawartej umowy - obciążyła kontrahenta kwotą 6.323.400 USD z tytułu kar umownych (nota księgową nr 1/2003 z dnia 12.05.2003 r.), płatną w terminie 7 dni od dnia doręczenia noty księgowej. Od miesiąca maja do września 2003 r. dokonywała kompensaty tej należności z zobowiązaniami wobec kontrahenta wynikającymi z faktur VAT, w terminach ich wymagalności. Kwotę potrąconej należności z tytułu kary umownej jednostka traktowała jako przychód należny „powstały z chwilą dokonania kompensat zgodnie z art. 12 ust. 1 i odprowadzała z tego tytułu zaliczki na podatek dochodowy”. W związku z zaistniałym sporem w zakresie ww. kar umownych, który zostanie rozstrzygnięty przez Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie, spółka zwraca się z zapytaniem: czy w świetle obowiązujących przepisów prawa istnieje możliwość:

1. pozostawienia na rozrachunkach należności wynikającej z tytułu kar umownych jako należności sporne a z drugiej strony zobowiązań wobec kontrahenta,
2. wykazania na dzień 31.12.2003 r. w księgach rachunkowych należności i zobowiązań,
3. nieuwzględnienia w rachunku podatkowym przychodu z tytułu kar umownych (wcześniej dokonana kompensata).

Stosownie do postanowień art. 12 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4 tego artykułu, przychodami są otrzymane pieniądze lub wartości pieniężne. Jeżeli jednak przychody związane są z prowadzoną przez podatnika działalnością gospodarczą, przychodami są przychody należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane (art. 12 ust. 3 ww. ustawy).

W kontekście powyższego, jeżeli kary umowne wiążą się z działalnością gospodarczą i w świetle zawartych umów cywilnoprawnych są należne, winny zostać zakwalifikowane do kategorii przychodów należnych, o których mowa w art. 12 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Za datę powstania przychodu z tego tytułu należy przyjąć dzień otrzymania zapłaty - skompensowania należności zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa (art. 12 ust. 3a pkt 3 ww. ustawy w brzmieniu obowiązującym w 2003 r.).

Odnosząc się z kolei do cywilnoprawnych skutków potrącenia (oświadczenia kompensacyjnego) stwierdzić należy, iż zgodnie z art. 498 § 2 kodeksu cywilnego wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności wyższej. Natomiast zgodnie z zasadą zapisaną w art. 499 kodeksu cywilnego powyższe oświadczenie staje się skuteczne z chwilą, gdy doszło do wierzyciela wzajemnego w taki sposób, że ten mógł zapoznać się z jego treścią, przy czym ww. oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.

Jeżeli zatem:

• zostały spełnione przesłanki potrącenia umownego, o których mowa w art. 498 kodeksu cywilnego,
• oświadczenie woli w tym przedmiocie nie zostało odwołane,

nie istnieje możliwość pominięcia zaistniałych okoliczności, a mianowicie tego, że potrącenie zostało dokonane, a co za tym idzie wywarło określone skutki w sferze stosunków cywilnoprawnych oraz publicznoprawnych.

Informuje się, iż przepisy prawa bilansowego (regulujące kwestie rozrachunków oraz należności i zobowiązań w księgach rachunkowych) nie będące przepisem prawa podatkowego w rozumieniu ordynacji podatkowej nie podlegają analizie w ramach art. 14a ordynacji podatkowej.