Analizując problem opodatkowania czynności polegających na świadczeniu usług pomocy prawnej (obrony) z urzędu rozważyć należy, czy występują przedmiotowe i podmiotowe przesłanki opodatkowania. W przypadku bowiem każdej czynności jej opodatkowanie podatkiem od towarów i usług nastąpi tylko wówczas, gdy czynność ta jest wymieniona jako czynność podlegająca opodatkowaniu, a jednocześnie została wykonana przez podmiot działający dla tej czynności w charakterze podatnika.

Zgodnie z art. 15 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. nr 54 poz. 535 ze zmn.) podatnikiem jest osoba prawna, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej oraz osoba fizyczna, wykonująca samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. W/g ust. 2 cyt. przepisu samodzielna działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podatników pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody, również wówczas, gdy czynność została wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania czynności w sposób częstotliwy; działalność gospodarcza obejmuje również, czynność polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.Tak, więc status bycia podatnikiem VAT związany jest z samodzielnnym prowadzeniem działalności gospodarczej, w rozumieniu w/w przepisów ustawy.

Zakres przedmiotowy opodatkowania podatkiem VAT reguluje art. 5 ustawy z dnia 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. nr 54 poz. 535 ze zmn.).

Zgodnie z art. 5 ust.1 pkt 1 cyt. ustawy opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega między innymi odpłatna dostawa towarów oraz odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy rozumie się zgodnie z art. 8 ust.1 cyt. ustawy każde świadczenie usług na rzezcz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 ustawy, w tym również świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa, co wynika z brzmienia art. 8 ust.1 pkt 3 tej ustawy.

Tym samym sam fakt wykonywania pewnych czynności z nakazu władzy np. sądu nie jest kryterium do uznania, że świadczenie nie jest wykonywane samodzielnie.

W tym kontekście zauważyć należy, że świadczenie pomocy prawnej (obrony) z urzędu, na zlecenie sądu może być uznane za świadczenia usług w rozumieniu przepisów ustawy o VAT.

Jednakże, głębszej analizy w przedmiotowej sprawie wymaga regulacja zawarta w art. 15 ust. 3 pkt 3 cyt. ustawy. Zgodnie z brzmieniem wymienionego przepisu, za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą nie uznaje się czynności z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 13 pkt 2 ? 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli z tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności.W art. 13 pkt 6 w/w ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wymienione zostały między innymi przychody osób, którym organ władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, sąd lub prokurator na podstawie właściwych przepisów, zlecił wykonanie określonych czynności, a w szczególności wynagrodzenia biegłych w postępowaniu sądowym, dochodzeniowym i administracyjnym.

Aby uznać, że dana czynność zaliczana do wymienionych w pkt 2 ? 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie podlega ustawie o VAT, muszą być spełnione łącznie wszystkie warunki określone przepisem art. 15 ust. 3 pkt 3 w/w ustawy. Jednym z nich jest odpowiedzialność zlecającego wykonanie tych czynności. W przypadku świadczenia przez adwokatów pomocy prawnej(obrony) z urzędu, nie jest zasadnym twierdzenie, iż sąd bierze na siebie odpowiedzialność za czynności adwokata. Sąd odpowiada za wydany wyrok oraz za zapewnienie np. oskarżonemu prawa do obrony i w związku z tym wyznacza obrońcę z urzędu. Brak jest jednak, w tym zakresie , tak daleko idącej ingerencji sądu by można mówić o przyjęciu przezeń odpowiedzialności za działania obrońcy. Także w przedmiotowej sprawie nie występuje tożsamość czynności (sądu i adwokata), których odbiorcą jest uczestnik postępowania sądowego, tj. korzystający z tej pomocy prawnej.

Reasumując, czynności wykonywane przez adwokata na zlecenie sądu podlegają opodatkowaniu podatkiem VAT. Brak możliwości wyłączenia ich z zakresu przedmiotowego opodatkowania podatkiem od towarów i usług wynika z faktu, iż nie jest spełniony warunek odnośnie odpowiedzialności zlecającego wykonanie czynności za ich wykonanie przez zleceniobiorcę. Sąd nie bierze bowiem na siebie odpowiedzialności za czynności adwokata, toteż należy uznać, że usługi te świadczone są w ramach samodzielnie wykonywanej działalności gospodarczej.