Stan faktyczny:

Spółka prowadzi działalność ubezpieczeniową za pomocą agentów ubezpieczeniowych, którzy są związani z nią umowami agencyjnymi w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Agenci, w oparciu o umowy agencyjne i udzielone im pełnomocnictwa, zawierają w imieniu spółki umowy ubezpieczenia z klientami. Agenci są wynagradzani prowizyjnie, tj. otrzymują określony ułamek składki z umów ubezpieczenia zawartych za ich pośrednictwem. Agenci, prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą, wystawiają spółce faktury obejmujące kwoty prowizji. Wypłata prowizji przysługuje agentowi także po rozwiązaniu umowy agencyjnej bowiem zawarte umowy ubezpieczenia przez agenta z klientem - w okresie obowiązywania umowy agencyjnej - mają charakter umów wieloletnich i klient wpłaca zakładowi ubezpieczeń składkę ubezpieczeniową także po rozwiązaniu umowy agencyjnej. W tej sytuacji agenci, nie prowadzący pozarolniczej działalności gospodarczej, nie mają prawa do wystawiania Spółce faktur obejmujących kwoty prowizji.

Ocena prawna stanu faktycznego

Zagadnienia umowy agencyjnej regulują przepisy art. 758-764<9> ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

Stosownie do postanowień z art. 758<1> § 1 K.c. jeżeli sposób wynagrodzenia nie został w umowie określony, agentowi należy się prowizja. Zaś w myśl art. 761<1> § 1 K.c. agent może żądać prowizji od umowy zawartej po rozwiązaniu umowy agencyjnej, jeżeli – przy spełnieniu przesłanek z art. 761 – propozycję zawarcia umowy dający zlecenie lub agent otrzymał od klienta przed rozwiązaniem umowy agencyjnej.

Dla powstania roszczenia o prowizję istotną jest chwila złożenia przez klienta propozycji zawarcia umowy. Oznacza to, że dający zlecenie lub agent muszą otrzymać tę propozycję jeszcze przed rozwiązaniem umowy agencyjnej. Przy czym konieczne jest uwzględnienie wymagań przewidzianych w art. 761 K.c., a więc ogólnych przesłanek powstania roszczenia o prowizję od umów zawartych w czasie trwania umowy agencyjnej (§1), ewentualnie również przesłanek szczególnych, jeżeliby miało chodzić o agenta, któremu przyznano prawo wyłączności (§2).

Za kryterium decydujące o sposobie opodatkowania osiągniętego przez podatnika dochodu ustawodawca przyjął rodzaje źródła przychodu określone w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000r., Nr 14, poz. 176 z późn. zm.), którymi są m.in.: działalność wykonywana osobiście, pozarolnicza działalność gospodarcza, inne źródła.

Zgodnie z treścią art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991r. za przychody z innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9, uważa się w szczególności: kwoty wypłacone po śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego wskazanej przez niego osobie lub członkowi jego najbliższej rodziny, w rozumieniu przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego alimenty, z wyjątkiem alimentów na rzecz dzieci, stypendia, dotacje (subwencje) inne niż wymienione w art.14, dopłaty, nagrody i inne nieodpłatne świadczenia nie należące do przychodów określonych w art. 12-14 i 17 oraz przychody nie znajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach.

Przepis ten poprzez zawarcie w swojej treści terminu „w szczególności” nie zawiera katalogu zamkniętego, a jedynie podaje przychody o charakterze przykładowym.

Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, iż wraz z rozwiązaniem umowy agencyjnej agent zaprzestaje prowadzenia działalności gospodarczej. Zatem kwot prowizji wypłaconych po rozwiązaniu umowy agencyjnej nie można zakwalifikować do przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej (art. 10 ust. 1 pkt 3), bowiem nie istnieje źródło przychodu jakim jest pozarolnicza działalność gospodarcza. Za przychody z działalności wykonywanej osobiście (art. 10 ust. 1 pkt 2) uważa się między innymi przychody z osobistego wykonywania usług na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło na warunkach określonych w art. 13 pkt 8 ustawy z dnia 26 lipca 1991r. Ponieważ spółkę i byłego agenta ubezpieczeniowego nie łączy umowa zlecenia ani umowa o dzieło przedmiotowej prowizji nie można zaliczyć do przychodów z działalności wykonywanej osobiście.

Zatem prowizję otrzymaną przez agenta po rozwiązaniu umowy agencyjnej i zaprzestaniu prowadzenia przez niego działalności gospodarczej należy kwalifikować do przychodów z innych źródeł w rozumieniu art. 10 ust. 1 pkt 9 w związku z art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991r.

Przy czym, przepisy ustawy z dnia 26 lipca 1991r. nie zobowiązują spółki wypłacającej należności lub świadczenia, o których mowa w art. 20 ust. 1 ustawy do poboru zaliczek na podatek dochodowy od wartości tej prowizji, to jednakże w myśl art. 42a ustawy z dnia 26 lipca 1991r. – w brzmieniu obowiązującym w 2004r. - nakładają na nią obowiązek sporządzenia informacji według ustalonego wzoru o wysokości przychodów osiągniętych z tytułu otrzymania prowizji (PIT-8C) i w terminie do końca lutego następnego roku podatkowego przekazania podatnikowi oraz urzędowi skarbowemu właściwemu według miejsca zamieszkania podatnika. Obowiązek składania informacji na druku PIT-8C dotyczy jedynie tych świadczeń, których beneficjentami są osoby fizyczne, które nie prowadzą działalności gospodarczej.