INTERPRETACJA INDYWIDUALNA

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2005r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) oraz § 2 i § 5 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. Nr 112, poz. 770 ze zm.) Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach działając w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko Wnioskodawcy przedstawione we wniosku z dnia 21 grudnia 2009r. (data wpływu 23 grudnia 2009r.), uzupełnionym pismem z dnia 8 marca 2010r. (data wpływu) o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług, w zakresie:

• opodatkowania ustanowienia przez sąd służebności gruntowej na rzecz sąsiedniej działki oraz określenia statusu Wnioskodawcy jako podatnika podatku od towarów i usług – jest nieprawidłowe
• powstania obowiązku podatkowego z tytułu ustanowienia służebności gruntowej - jest prawidłowe.
  
  

UZASADNIENIE

W dniu 23 grudnia 2009r. został złożony ww. wniosek, uzupełniony pismem z dnia 8 marca 2010r. o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku od towarów i usług, w zakresie:

• opodatkowania ustanowienia przez sąd służebności gruntowej na rzecz sąsiedniej działki oraz określenia statusu Wnioskodawcy jako podatnika podatku od towarów i usług,
• powstania obowiązku podatkowego z tytułu ustanowienia służebności gruntowej.
  
  

W przedmiotowym wniosku został przedstawiony następujący stan faktyczny:

Sąd Rejonowy wydał na wniosek osoby fizycznej, właściciela sąsiedniej działki, postanowienie o ustanowieniu służebności drogi koniecznej na nieruchomości, której Wnioskodawca jest współwłaścicielem. Nieruchomość Wnioskodawcy została więc obciążona rzeczowym prawem ograniczonym (służebnością) na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości sąsiedniej. Wnioskodawca nie wyraził zgody na ustanowienie tej służebności, wskazując na wynikające z niej uciążliwości oraz możliwość poprowadzenia drogi przez inne nieruchomości. Osoba, na wniosek której ustanowiono służebność drogi, została zobowiązana uiścić współwłaścicielom, w tym Wnioskodawcy, określoną kwotę, przy czym jej płatność została przez sąd rozłożona na miesięczne raty. Zobowiązany uiścił jednak zasądzone kwoty jednorazowo.

Wnioskodawca jest czynnym podatnikiem podatku od towarów i usług VAT.

Nieruchomość jest współwłasnością Wnioskodawcy wraz z siedmioma innymi podmiotami (między innymi ze Skarbem Państwa) i stanowi urządzoną drogę dojazdową do siedziby Wnioskodawcy znajdującej się na innej parceli gruntowej oraz Domu Wczasowego Transportowiec. Uprawnieni z tytułu służebności korzystają jedynie z niewielkiego odcinka tej drogi wjeżdżając z niej na swoją posesję.

W związku z powyższym zadano następujące pytania:

Czy ustanowienie przez sąd bez zgody Wnioskodawcy ograniczonego prawa rzeczowego - służebności drogi na nieruchomości stanowiącej współwłasność Wnioskodawcy, za zapłatą na rzecz Wnioskodawcy przez osobę będącą właścicielem nieruchomości władnącej określonej przez sąd kwoty, stanowi podstawę uznania, że:

• obowiązek tolerowania faktu ustanowienia przez sąd ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości Wnioskodawcy stanowi usługę w rozumieniu art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT...,
• z powyższego tytułu Wnioskodawca jest podatnikiem podatku VAT w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy o VAT...
  
  

W przypadku pozytywnej odpowiedzi na powyższe pytania:

• kiedy powstaje obowiązek podatkowy w podatku VAT: z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu (niezależnie od tego czy zobowiązany zapłaci określoną orzeczeniem sądu kwotę) czy też z chwilą otrzymania zapłaty czy też z chwilą określonej w orzeczeniu sądu wymagalności poszczególnych rat...
  
  

Zdaniem Wnioskodawcy, zasądzona na jego rzecz kwota ma charakter odszkodowania i nie jest wynagrodzeniem za świadczone usługi lecz stanowi rekompensatę za obciążenie, bez jego zgody, należącej do niego nieruchomości służebnością a tym samym za dopuszczenie innych osób do wykonywania niektórych uprawnień w stosunku do nieruchomości obciążonej, co powoduje zmniejszenie jej wartości. Wnioskodawca nie wyraził zgody na ustanowienie wyżej opisanej służebności. Tym samym nie zobowiązywał się do żadnego działania czy zaniechania ani też do tolerowania określonej sytuacji. Zdaniem Wnioskodawcy ustanowienie w powyższych okolicznościach służebności nie mieści się w definicji działalności gospodarczej zawartej w art. 15 ust. 2 ustawy o VAT.

Z zakresu stosowania podatku VAT wyłączone są bowiem te transakcje, w których podatnik nie występuje w charakterze podatnika, tj. podmiotu wykonującego działalność gospodarczą w rozumieniu ww. przepisu. Nie każde bowiem działanie, zaniechanie czy tolerowanie może zostać uznane za świadczenie usług w rozumieniu ustawy o VAT, a tylko takie, które łącznie spełnia następujące warunki:

1. musi istnieć zobowiązanie wynikające z wyraźnego stosunku zobowiązaniowego,
2. zobowiązanie musi być odpłatne,
3. musi istnieć konkretny podmiot będący beneficjentem tego zobowiązania
   
   

(Komentarz C.H. Beck do art. 8 ustawy o VAT, System Legalis, akceptowany w licznych orzeczeniach sądów i interpretacjach podatkowych).

W przedmiotowym przypadku nie możemy mówić o istnieniu między Wnioskodawcą a właścicielem nieruchomości władnącej stosunku zobowiązaniowego lecz stosunku prawnorzeczowego, gdyż służebność drogi koniecznej jest rodzajem ograniczonego prawa rzeczowego. Są to zupełnie inne rodzaje stosunków prawnych na co wskazuje nie tylko ich istota, ale i systematyka Kodeksu cywilnego normującego te dwa rodzaje stosunków prawnych, nie wspominając już o szerokiej literaturze fachowej tematu.

Zgodnie z art. 285 § 1 Kodeksu cywilnego treścią służebności może być obciążenie nieruchomości na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (służebność gruntowa). W opisanym przypadku mamy do czynienia ze służebnością polegającą na odpłatnym uzyskaniu przez każdoczesnego właściciela nieruchomości władnącej prawa do korzystania w określonym zakresie z nieruchomości Wnioskodawcy. Tak więc istotą służebności drogi jest uprawnienie właściciela nieruchomości władnącej, a nie zobowiązanie Wnioskodawcy jako właściciela nieruchomości obciążonej. Ze zobowiązaniem (ale też nie w rozumieniu stosunku zobowiązaniowego) moglibyśmy mieć do czynienia np. w przypadku ustanowienia służebności widoku, której treścią byłoby zobowiązanie właściciela nieruchomości obciążonej do niewznoszenia budowli powyżej określonej wysokości.

Jak wynika z powyższego, zobowiązania w znaczeniu potocznym (językowym, słownikowym) nie możemy uznawać za równoznaczne ze zobowiązaniem wynikającym ze stosunku zobowiązaniowego, który jest opisany w księdze III Kodeksu Cywilnego „Zobowiązania". W takim kontekście należy więc oceniać w opisanym przypadku zapis art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT, co oznacza, że nie każde tolerowanie określonej sytuacji, a jedynie takie, które jest istotą stosunku zobowiązaniowego, można uznać za świadczenie usług. Wnioskodawca, jako współwłaściciel obciążonej nieruchomości, jest zmuszony do tolerowania podobnych czynności (nieruchomość jest drogą) ze strony innych współwłaścicieli (a więc osób, z którymi niewątpliwie łączy go stosunek prawno rzeczowy), ale nikomu w tej sytuacji nie przyszłoby do głowy uznanie tej czynności za nieodpłatną usługę jednej strony tego stosunku na rzecz drugiej.

Skoro więc istotą służebności drogi jest uprawnienie właściciela nieruchomości władnącej, a nie zobowiązanie Wnioskodawcy jako właściciela nieruchomości obciążonej, to nabywający odpłatnie służebność będzie zobowiązany do zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit i oraz art. 4 pkt 6 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, a Wnioskodawca nie będzie w tej sytuacji podatnikiem VAT.

Zdaniem Wnioskodawcy, tolerując wymuszone orzeczenie sądu prawo przejazdu przez fragment ww. drogi, nie świadczy żadnych usług w rozumieniu ustawy o VAT, zwłaszcza że służebność ta nie ma charakteru służebności osobistej (ustanowionej na rzecz konkretnych osób) lecz jest związana z nieruchomością władnącą. Jednakże w przypadku, gdyby stanowisko w tej sprawie było nieprawidłowe, to zdaniem Wnioskodawcy obowiązek podatkowy w podatku VAT powstałby w chwili otrzymania ustalonego orzeczeniem sądu odszkodowania z tytułu ustanowionego ograniczonego prawa rzeczowego – służebności drogi koniecznej.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego stanu faktycznego uznaje się za:

• nieprawidłowe w kwestii dotyczącej opodatkowania ustanowienia przez sąd służebności gruntowej na rzecz sąsiedniej działki oraz określenia statusu Wnioskodawcy jako podatnika podatku od towarów i usług,
• prawidłowe w kwestii dotyczącej powstania obowiązku podatkowego z tytułu ustanowienia służebności gruntowej
  
  

Zgodnie z art. 285 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16 poz. 93 ze zm.) nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony

w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (służebność gruntowa).

Artykuł 285 § 1 k.c. daje podstawę do wyróżnienia służebności gruntowych czynnych oraz biernych. Służebność czynna polega na tym, że właściciel jednej nieruchomości (tzw. nieruchomości władnącej) jest uprawniony do korzystania w oznaczonym zakresie z nieruchomości innego właściciela (tzw. nieruchomości obciążonej). Właściciel nieruchomości obciążonej ma zatem obowiązek znoszenia pewnych działań właściciela nieruchomości władnącej, np. przechodu czy przejazdu, czerpania wody, oparcia budynku o mur sąsiada, itd. Służebność bierna polega na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej jest zobowiązany do niewykonywania określonych uprawnień względem nieruchomości władnącej na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności. Służebności bierne ograniczają właściciela nieruchomości w wykonywaniu uprawnień wynikających z treści prawa własności. Służebność gruntowa może powstać: na podstawie umowy, z mocy orzeczenia sądowego, na podstawie decyzji administracyjnej, w drodze zasiedzenia.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 ze zm.), zwanej dalej ustawą o VAT, opodatkowaniu podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

W myśl art. 7 ust. 1 ustawy o VAT przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel.

Stosownie do art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji.

Ustawa wskazuje, że odpłatne świadczenie usług stanowi także zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji. Jest to zatem takie świadczenie, którego istotą jest zaniechanie polegające bądź na nieczynieniu, bądź też na znoszeniu określonej sytuacji.

Chociaż ustawa wyraźnie stanowi o zobowiązaniu się do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji, należy uznać, że świadczenie tego rodzaju usług polegających na zaniechaniu odbywa się nie tylko w ramach stosunków obligacyjnych, ale również (a nawet przede wszystkim) na płaszczyźnie prawa rzeczowego. Świadczeniem usługi będzie więc również ustanowienie niektórych ograniczonych praw rzeczowych: służebności, użytkowania etc. W potocznym rozumieniu przez ustanowienie tych praw podmiot zobowiązuje się do przestrzegania uszczupleń swojej własności nad rzeczą (tolerowania działań podmiotów, na rzecz których ustanowiona została służebność oraz niepodejmowania działań w zakresie wyłączonym przez ustanowienie służebności).

Świadczenie usług zachodzi nie tylko wówczas, kiedy następuje dobrowolnie. Ma miejsce także wówczas, gdy następuje zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa. Jeżeli podmiot jest przymuszony (zobowiązany) do dokonania określonej czynności, wówczas uznaje się, że świadczy usługę, o ile można wyodrębnić podmiot, który jest jej beneficjentem.

Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega tylko takie powstrzymanie się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji, które wynika z wyraźnego stosunku zobowiązaniowego, istnieje konkretny podmiot będący bezpośrednim konsumentem tego zobowiązania, a zobowiązanie to jest odpłatne. W przypadku gdy którykolwiek z wymienionych warunków nie zostanie spełniony, przedmiotowe zobowiązanie nie będzie podlegało opodatkowaniu.

Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o VAT podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.

Stosownie do art. 15 ust. 2 ustawy o VAT działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody, również wówczas, gdy czynność została wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania czynności w sposób częstotliwy. Działalność gospodarcza obejmuje również czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły do celów zarobkowych.

Z powyższych definicji wynika, iż cechą działalności gospodarczej jest częstotliwość wykonywania czynności. Użycie w art. 15 ust. 2 słowa „również” wskazuje ponadto, że podatnikiem VAT jest także ten, kto dokonuje czynności handlu, produkcji, świadczenia usługi wprawdzie jednorazowo, lecz w taki sposób, że wyraźnie wynika z niej zamiar kontynuacji handlu, produkcji lub świadczenia usługi, tj. obiektywny zamiar prowadzenia takiej działalności. Celem działalności gospodarczej nie jest istotny dla uznania, że dany podmiot jest, albo nie jest podatnikiem podatku od towarów i usług. Nie ważne jest bowiem, czy celem działalności gospodarczej jest osiąganie zysku, czy też jest to działalność niedochodowa. Bez znaczenia jest także rezultat (skutek) prowadzonej działalności gospodarczej.

Odnosząc powyżej przedstawiony stan prawny do stanu faktycznego opisanego we wniosku, należy przyjąć, iż Wnioskodawca działa w charakterze podatnika podatku od towarów i usług. Wnioskodawca będący czynnym podatnikiem podatku od towarów i usług wykorzystuje posiadany grunt do świadczenia odpłatnej usługi (cel zarobkowy) w sposób ciągły

Analizując przedstawiony opis stanu faktycznego, stwierdzić należy, iż ustanowienie służebności gruntowej stanowi świadczenie usług w rozumieniu cytowanego art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT, gdyż ma ono charakter odpłatny jak wskazano we wniosku, a Wnioskodawca (będący czynnym podatnikiem podatku od towarów i usług) otrzymał z tego tytułu wynagrodzenie oraz istnieje konkretny podmiot, będący konsumentem tego zobowiązania. Zatem ustanowienie służebności gruntowej, za które zostało pobrane wynagrodzenie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług na podstawie art. 8 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, przy czym Wnioskodawca występuje w charakterze podatnika podatku od towarów i usług.

Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy o VAT obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania towaru lub wykonania usługi, z zastrzeżeniem ust. 2-21, art. 14 ust. 6, art. 20 i art. 21 ust. 1.

Stosownie do art. 19 ust. 13 pkt 4 ustawy o VAT obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania całości lub części zapłaty, nie później jednak niż z upływem terminu płatności określonego w umowie lub fakturze - z tytułu świadczenia na terytorium kraju usług najmu, dzierżawy, leasingu lub usług o podobnym charakterze, a także usług ochrony osób oraz usług ochrony, dozoru i przechowywania mienia, usług w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz usług stałej obsługi prawnej i biurowej.

Mając na względzie istotne cechy instytucji służebności gruntowej z punktu widzenia opodatkowania podatkiem od towarów i usług, czynności te należy zaliczyć do usług, dla których obowiązek podatkowy powstaje na zasadach określonych tym przepisem.

Terminy płatności określa prawomocne orzeczenie sądu, a zatem terminy te są wiążące dla stron.

W przedstawionym we wniosku stanie faktycznym osoba na wniosek której ustanowiono służebność drogi została zobowiązana uiścić m. in. Wnioskodawcy określoną kwotę, przy czym jej płatność została przez sąd rozłożona na miesięczne raty. Jednak zobowiązany uiścił zasadzone kwoty jednorazowo.

Tym samym obowiązek podatkowy u Wnioskodawcy powstał z chwilą otrzymania całości zapłaty przez zobowiazanego.

• nieprawidłowe w kwestii dotyczącej opodatkowania ustanowienia przez sąd służebności gruntowej na rzecz sąsiedniej działki oraz określenia statusu Wnioskodawcy jako podatnika podatku od towarów i usług,
• prawidłowe w kwestii dotyczącej powstania obowiązku podatkowego z tytułu ustanowienia służebności gruntowej.
  
  

Interpretacja dotyczy zaistniałego stanu faktycznego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia zdarzenia w przedstawionym stanie faktycznym.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Zgodnie z § 1 pkt 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 sierpnia 2008r. w sprawie przekazania rozpoznawania innym wojewódzkim sądom administracyjnym niektórych spraw z zakresu działania ministra właściwego do spraw finansów publicznych, Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (Dz. U. Nr 163, poz. 1016), skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach, ul. Prymasa Stefana Wyszyńskiego 2, 44-101 Gliwice po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu – do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach – art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy). Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Katowicach, Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Bielsku-Białej, ul. Traugutta 2a 43-300 Bielsko-Biała.