Stosownie do treści art. 5 ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. Nr 139, poz. 1323), jeżeli strony w umowie przewidziały termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, wierzyciel może żądać odsetek ustawowych za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu swojego świadczenia niepieniężnego i doręczeniu dłużnikowi faktury lub rachunku – do dnia zapłaty, ale nie dłuższy niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego.
Z powyższego przepisu wynika, iż przysługujące wierzycielowi uprawnienie do żądania od dłużnika odsetek ustawowych ma charakter fakultatywny, jest to, bowiem prawo podatnika, a nie jego obowiązek.
Jednocześnie w art. 6 ust. 1 i 2 ww. ustawy, ustawodawca postanowił, że jeżeli termin zapłaty nie został określony w umowie, wierzycielowi bez wezwania przysługują odsetki ustawowe za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu świadczenia niepieniężnego – do dnia zapłaty, ale nie dłuższy niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego; przy czym za dzień wymagalności świadczenia pieniężnego, o którym mowa w ust. 1, uważa się dzień określony w pisemnym wezwaniu dłużnika do zapłaty, w szczególności w doręczonej dłużnikowi fakturze lub rachunku.
Jeżeli dłużnik, w terminie określonym w umowie albo wezwaniu, o którym mowa w art. 6 ust. 2 ustawy nie dokona zapłaty na rzecz wierzyciela, który spełnił określone w umowie świadczenia niepieniężne, wierzycielowi przysługują, bez odrębnego wezwania, odsetki w wysokości odsetek za zwłokę, określonej na podstawie art. 56 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 ze zm.) chyba, że strony uzgodniły wyższe odsetki, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty (art. 7 ww. ustawy).
Zgodnie z treścią art. 14 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 16 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.) do przychodów nie zalicza się kwot naliczonych, lecz nie otrzymanych odsetek od należności, w tym również od udzielonych pożyczek. Z kolei zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 32 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. nie uważa się za koszty uzyskania przychodów naliczonych, lecz nie zapłaconych albo umorzonych odsetek od zobowiązań, w tym również pożyczek (kredytów).
Z powyższych przepisów wynika, że dopiero sam fakt otrzymania lub zapłacenia odsetek będzie u podatnika wywoływał skutki podatkowe – w przypadku zapłaty będą one kosztem uzyskania przychodów, a w przypadku otrzymania przychodem w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Natomiast rezygnacja przez podatnika z żądanych odsetek od zobowiązań nie wywiera skutków podatkowych.
Odsetki przewidziane przepisami ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, wywołują skutki w zakresie podatków dochodowych dopiero z chwilą ich zapłaty. W związku z tym samo powstanie po stronie wierzyciela uprawnienia do żądania odsetek (art. 5 ustawy z dnia 12.06.2003 r.) czy tez ustawowego uprawnienia do ich otrzymania (art. 6 i art. 7 tej ustawy) nie powoduje zwiększenia kosztów lub przychodów stron umowy.