Interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach
IBPP2/4512-440/15/ICz
z 20 sierpnia 2015 r.

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji

INTERPRETACJA INDYWIDUALNA

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2015r. poz. 613) oraz § 2 i § 5 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. Nr 112, poz. 770 ze zm.) i § 9 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 kwietnia 2015 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. z 2015 r. poz. 643) Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach, działający w imieniu Ministra Finansów, stwierdza, że stanowisko Wnioskodawcy przedstawione we wniosku z 5 maja 2015r. (data wpływu 11 maja 2015r.), uzupełnionym pismem z 30 czerwca 2015r. (data wpływu 7 lipca 2015r.) o wydanie interpretacji indywidualnej przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie określenia obowiązku podatkowego dla czynności wykonywanych w ramach zastępstwa procesowego – jest nieprawidłowe.

UZASADNIENIE

W dniu 11 maja 2015r. wpłynął ww. wniosek o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie określenia obowiązku podatkowego dla czynności wykonywanych w ramach zastępstwa procesowego.

Ww. wniosek został uzupełniony pismem z 22 maja 2015r. (data wpływu 26 maja 2015r.), będącym odpowiedzią na wezwanie tut. organu z 24 czerwca 2015r. znak: IBPP2/4512-440/15/ICz.

W przedmiotowym wniosku zostało przedstawione następujące zdarzenie przyszłe:

Wnioskodawca jest adwokatem, prowadzącym działalność zawodową w formie indywidualnej kancelarii adwokackiej. Wnioskodawca był związany z Klientem umową „o stałą obsługę prawną”.

Umowa miała charakter umowy bezterminowej o charakterze ciągłym w rozumieniu art. 3651 k.c. i stałej obsługi prawnej w rozumieniu art. 19a ust. 5 pkt 4 b ustawy o VAT: zawarta była na czas nieokreślony i dopuszczała możliwość jej rozwiązania przez każdą ze stron za trzymiesięcznym wypowiedzeniem.

Zgodnie z jej treścią umowy, świadczona przez Wnioskodawcę pomoc prawna na rzecz Klienta obejmowała zarówno pomoc pozasądową (dyżury w siedzibie Klienta, udzielanie porad prawnych, sporządzanie opinii prawnych, przygotowywanie projektów umów), jak i czynności z zakresu zastępstwa procesowego w postępowaniach przed sądami powszechnymi, w oparciu o pełnomocnictwo ogólne. Za wszystkie czynności objęte umową Wnioskodawcy przysługiwało wynagrodzenie ryczałtowe płatne miesięcznie, niezależne od ilości i rodzaju czynności wykonanych przez Wnioskodawcę w poszczególnych miesiącach. Wynagrodzenie to było płatne w terminie 30 dni od dnia doręczenia faktury VAT wystawianej przez Wnioskodawcę i doręczanej Klientowi z końcem każdego miesiąca. Klient nie zawierał z Wnioskodawcą odrębnych umów o zastępstwo procesowe w poszczególnej sprawie (sprawach), mocą których powierzyłby Wnioskodawcy czynności zastępstwa procesowego, oferując wynagrodzenie za prowadzenie sprawy sądowej aż do jej prawomocnego zakończenia (tj. „klasycznych” umów o zastępstwo procesowe w konkretnej sprawie sądowej lub egzekucyjnej, odrębnie wynagradzanych). Wręcz przeciwnie, w umowie o stała obsługę prawną Strony wskazały wprost, że Klient „nie przewiduje dodatkowego wynagrodzenia za czas przeznaczony do reprezentowania interesów prawnych zamawiającego przed Sądami i urzędami”.

Strony ustaliły jedynie, że obok wynagrodzenia ryczałtowego należnego za każdy miesiąc sprawowania czynności z zakresu obsługi prawnej Wnioskodawcy przysługiwać będzie wynagrodzenie dodatkowe w wysokości równowartości urzędowych stawek kosztów zastępstwa adwokackiego (ustalonych w oparciu o przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości do ustawy - Prawo o adwokaturze), powiększonej o obowiązującą stawkę podatku VAT, o ile staraniem Wnioskodawcy nastąpi wpierw ich zasądzenie od przeciwnika procesowego Klienta przegrywającego sprawę, następnie zaś ich wyegzekwowanie w toku postępowania egzekucyjnego. Wówczas, wynagrodzenie dodatkowe miało być wypłacane na podstawie odrębnej faktury, w terminie 30 dni od jej doręczenia Klientowi. Zgodnie z praktyką przyjętą w toku wykonywania umowy, faktury VAT wystawiane były po odnotowaniu wpływu środków pieniężnych przekazywanych przez organ egzekucyjny na rachunek Klienta.

Wykonując umowę. Wnioskodawca przygotował i wniósł do sądów powszechnych pozwy w kilkuset sprawach, z których część z nich nie zakończyła się według stanu na dzień dzisiejszy wydaniem prawomocnego orzeczenia, względnie nie zakończyła się egzekucja zasądzonych kwot, względnie egzekucję orzeczeń umorzono jako bezskuteczną. Przeważającą większość tych spraw stanowiły sprawy z powództwa Klienta przeciwko osobom zajmującym jego lokale których przedmiotem była zapłata czynszu oraz zapłata wynagrodzenia z tytułu bezumownego zajmowania tych lokali.

Pismem z 21 listopada 2014 roku Klient wypowiedział wskazaną umowę, ze skutkiem rozwiązującym na koniec lutego bieżącego roku.

Bezpośrednio po rozwiązaniu umowy o stała obsługę prawną (w marcu 2015 roku) Klient złożył Wnioskodawcy ofertę zawarcia „porozumienia", mocą którego:

1. Wnioskodawca zobowiązać się miał do dalszego prowadzenia spraw sądowych wszczętych w okresie obowiązywania umowy o stałą obsługę prawną, jednakże bez odrębnego wynagrodzenia - czy to za pełnienie swych czynności przez ustalony okres, czy też za prowadzenie w dalszym ciągu poszczególnej sprawy (spraw),
2. Klient miał zobowiązać się do zapłaty równowartości kwot kosztów zastępstwa procesowego przyznanych orzeczeniami sądów powszechnych i organów egzekucyjnych (komorników) po wyegzekwowaniu ich równowartości, na podstawie faktur VAT obejmujących równowartość wskazanych kosztów i powiększonych o stawkę podatku, w terminie przypadającym po dniu ich wystawienia,
3. w przypadku bezskutecznego zakończenia egzekucji (w szczególności umorzenia jej z uwagi na niemożność skutecznego wyegzekwowania należności), Wnioskodawca ma zwrócić Klientowi akta sprawy sądowej i egzekucyjnej oraz tytuł wykonawczy, zaprzestając dalszych czynności w sprawie.
   
   

W piśmie z 30 czerwca 2015r. Wnioskodawca doprecyzował opis sprawy i wyjaśnił, że:

1.Porozumienie, którego zawarcie oferowano w marcu 2015 roku nie miało charakteru „stałej obsługi prawnej” w rozumieniu art. 19a ust. 5 pkt 4 b ustawy o VAT oraz art. 3651 k.c, ponieważ:

1. przedmiot umowy obejmował jedynie czynności pełnomocnika procesowego Klienta w kilkuset sprawach sądowych, nie obejmując innych czynności z zakresu obsługi prawnej (udzielania porad prawnych, - opracowywania projektów umów, sporządzania" opinii prawnych itp.)
2. porozumienie miało obowiązywać najpóźniej do dnia prawomocnego zakończenia wszystkich spraw, które Wnioskodawcy mały być powierzone do prowadzenia, bez potrzeby wypowiedzenia lub rozwiązania umowy na podstawie odrębnego oświadczenia woli,
3. oferta nie zakładała wypłaty na rzecz Wnioskodawcy wynagrodzenia o charakterze bezwarunkowym (płatnego odrębnie za przyjęcie do prowadzenia każdej ze spraw, lub periodycznie za prowadzenie ogółu spraw objętych porozumieniem przez okres obowiązywania umowy);

2.Strony nie przewidziały wynagrodzenia podstawowego, tj. należnego Wnioskodawcy obok wynagrodzenia w wysokości równowartości zasądzonych kosztów zastępstwa procesowego, które miało być wypłacane w terminie liczonym od dnia wpływu środków wyegzekwowanych staraniem Wnioskodawcy na rachunek Klienta.

W związku z powyższym zadano następujące pytanie:

Czy przyjęcie przez Wnioskodawcę zlecenia prowadzenia spraw sądowych w okresie na zasadach określonych w projekcie porozumienia tj.:

1. bez odrębnego wynagrodzenia należnego wyłącznie z tytułu samego pełnienia czynności zastępstwa procesowego przy zachowaniu należytej staranności, a więc niezależnie od tego, czy postępowanie zakończy się skutecznym wyegzekwowaniem spornych roszczeń od przeciwnika procesowego Klienta (faktycznym otrzymaniem przez niego zapłat wskutek współdziałania Wnioskodawcy i organu egzekucyjnego),
2. przy zobowiązaniu się przez Klienta do zapłaty wynagrodzenia tylko wtedy, gdy wynikiem sprawy prowadzonej przez Wnioskodawcę będzie skuteczne wyegzekwowanie spornych należności o przeciwnika procesowego Klienta,
3. przy braku analogicznego zobowiązania po stronie Klienta, gdy mimo zakończenia pełnego toku postępowania (sądowego i egzekucyjnego) nie nastąpi skuteczne wyegzekwowanie spornych należności o przeciwnika procesowego Klienta, przy jednoczesnym obowiązku Wnioskodawcy zakończenia świadczenia powierzonych mu czynności i zwrotu akt postępowania,

na Wnioskodawcy, jako podatniku podatku od towarów i usług (VAT), ciążyć będzie obowiązek podatkowy w każdym przypadku zakończeniu sprawy (a więc także w przypadku, gdy prawomocnie zakończone postępowanie egzekucyjnego nie przyniesie skutku w postaci wyegzekwowania zasądzonego roszczenia?

Stanowisko Wnioskodawcy (ostatecznie przedstawione w piśmie uzupełniającym z 30 czerwca 2015r.):

Wnioskodawca przedstawia własne stanowisko w sposób, który w jego ocenie pozostaje adekwatny do zadanego przez niego pytania:

Zdaniem Wnioskodawcy, obowiązek podatkowy z ustawy o podatku od towarów i usług (VAT), przy uwzględnieniu art. 19 a ust. 1 i art. 19a ust. 3 zd. drugie ustawy o VAT powstanie „z chwilą wykonania usługi”.

W analizowanej sytuacji „chwilą wykonania usługi”, polegającej na prowadzeniu w imieniu Klienta, jako jego pełnomocnik procesowy, szeregu spraw cywilnych o zapłatę (w postępowaniu przed sądami powszechnymi i w postępowaniu egzekucyjnym), jest:

1. chwila wydania prawomocnego orzeczenia oddalającego powództwo Klienta w sprawie prowadzonej przez Wnioskodawcę,
2. chwila prawomocnego umorzenia przez organ egzekucyjny (komornika) prowadzonego przez Wnioskodawcę w imieniu Klienta postępowanie egzekucyjnego - niezależnie od tego, czy umorzenie to nastąpiło z uwagi na bezskuteczność egzekucji, czy też z uwagi na skuteczne wyegzekwowanie zasądzonych należności od przeciwnika procesowego Klienta,
3. upływem roku podatkowego - w przypadku prowadzenia postępowania (sądowego lub egzekucyjnego) w sposób ciągły przez okres dłuższy niż rok, w sytuacji braku wcześniejszych umownych terminów płatności lub rozliczeń.
   
   

Za stanowiskiem Wnioskodawcy we wskazanym zakresie przemawiają poniższe względy.

1.Zasadą jest powszechność opodatkowania podatkiem VAT sprzedaży świadczenia usług dokonywanego przez podmioty profesjonalne, podatników tego podatku.

Stosownie do treści art. 15 ust. 1 ustawy o VAT podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.

Z kolei z mocy art. 8 ust. 1 ustawy o VAT przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 (tj. "odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju"), rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7.

Czynności Wnioskodawcy, które miałyby być świadczone przez niego na zasadach określonych w porozumieniu, niewątpliwie stanowią odpłatne świadczenie usług. Wnioskodawca wykonywać je ma w sposób ciągły, w ramach swej działalności zawodowej.

Oczywistym jest, że czynności te nie stanowią sprzedaży towarów w rozumieniu ustawy o VAT, ergo z mocy art. 8 ust. 1 powołanej ustawy stanowią "odpłatne świadczenie usług". Porozumienie wyraźnie określa wysokość wynagrodzenia za usługę (w wysokości równowartości urzędowej stawki kosztów zastępstwa adwokackiego).

Bez znaczenia dla bytu przesłanki odpłatności usługi pozostaje okoliczność, w postaci warunkowego charakteru oferowanego Wnioskodawcy wynagrodzenia.

Okoliczność, iż na gruncie postanowień porozumienia o wymagalności wynagrodzenia można mówić jedynie przy ziszczeniu się warunku „wyegzekwowania roszczenia" nie oznacza, że z braku jego ziszczenia się Wnioskodawca - podmiot profesjonalny, wykonał w ramach swej działalności usługę nieodpłatnie. W świetle poglądów doktryny, przeważające znaczenie ma bowiem istnienie związku pomiędzy wynagrodzeniem a świadczeniem wzajemnym; jeśli tylko istnieje związek pomiędzy zapłatą a świadczeniem wzajemnym, to należy uznać, iż dane czynności mają charakter odpłatny (A. Bartosiewicz; VAT. Komentarz, wyd. LEX 2015, teza 29. komentarza do art. 5 ustawy z przywołaniem wyroku WSA w Warszawie z 21 stycznia 2010 roku, III SA/Wa 1453/09).

2.Czynności objęte ofertą zawarcia „porozumienia” z marca 2015 roku nie stanowią czynności nieodpłatnych świadczonych na cele działalności gospodarczej podatnika, z mocy art. 8 ust. 2 pkt 2) ustawy o VAT nie stanowiących przedmiotu opodatkowania.

Z uwagi na znaczną liczbę, charakter prowadzonych spraw jak też status Klienta (dochodzenie w kilkuset sprawach roszczeń o zapłatę należności czynszowych na rzecz przedsiębiorcy, którego głównym przedmiotem działalności pozostaje czerpanie przychodów z najmu lokali) nie sposób mówić o analogii do stanu faktycznego stanowiącego podstawę wyroku NSA z 23 marca 2010 roku (sygn. akt: I FSK 326/09). Wnioskodawca sprawy tego rodzaju prowadzić ma wyłącznie w celu uzyskania wynagrodzenia; sprawy o zapłatę czynszu nie należą do spraw głośnych, skomplikowanych bądź innych tego rodzaju, których prowadzenie budować ma korzystny wizerunek Wnioskodawcy jako prawnika znanego, wysoko wykwalifikowanego, bądź o zacięciu społecznikowskim.

3.Stosownie do treści art. 19 a ust. 1 ustawy o VAT, co do zasady obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi, z zastrzeżeniem ust. 5 i 7-11, art. 14 ust. 6, art. 20 i art. 21 ust. 1.

Czynności, które mają być powierzone Wnioskodawcy kwalifikowane są jako czynności zlecenia w rozumieniu art. 734 k.c (względnie umowy o świadczenie usług prawniczych w rozumieniu art. 750 k.c.) - w obu przypadkach mają charakter umowy starannego działania, nie zaś osiągnięcia określonego rezultatu („wyegzekwowania roszczenia”).

Projekt jako „wykonanie usługi” traktuje doprowadzenie do prawomocnego zakończenia postępowania egzekucyjnego; w żadnym razie jako „wykonanie usługi” nie jest traktowane jedynie doprowadzenie do zdarzenia, z którym projekt wiąże obowiązek wypłaty wynagrodzenia ("wyegzekwowanie roszczenia"). Jak wskazano w projekcie, w przypadku bezskuteczności egzekucji a następnie umorzenia postępowania egzekucyjnego z tej przyczyny, Wnioskodawca ma obowiązek zwrócić akta sprawy Klientowi, nie zaś ponawiać czynności w nadziei na pozytywny skutek kolejnego postępowania egzekucyjnego.

"Wykonaniem usługi" kreującym obowiązek podatkowy Wnioskodawcy będzie więc każde zakończenie prowadzenia sprawy sądowej, niezależnie od sposobu tegoż zakończenia tj. tego, czy Wnioskodawca roszczenie "wyegzekwował", czy też wskutek umorzenia egzekucji wobec jej bezskuteczności zwrócił akta Klientowi zaprzestając dalszych czynności w oznaczonej sprawie.

Wniosek taki pozostaje uprawniony w szczególności w oparciu o wnioskowanie a contrario na kanwie regulacji art. 19 a ust. 5 pkt 4 lit. b) ustawy o VAT - gdyż jedynie w odniesieniu do stałej obsługi prawnej (przez Wnioskodawcę świadczonej jedynie do 29 lutego 2015 roku) obowiązek podatkowy powstaje w chwili wystawienia faktury nie zaś w chwili wykonania usługi, tj. zarówno wyegzekwowania roszczenia jak i zakończenia czynności podejmowanych w toku egzekucji bezskutecznej.

4.Co więcej, możliwe jest, że w konkretnej sprawie sądowej (egzekucyjnej), względnie we wszystkich sprawach powierzonych przez Klienta do prowadzenia w oparciu o porozumienie, tok czynności trwać może dłużej niż przez okres roku podatkowego. W tym przypadku zastosowanie znajduje regulacja art. 19a ust. 3 zd. drugie ustawy o VAT, w myśl której usługę świadczoną w sposób ciągły przez okres dłuższy niż rok, dla której w związku z jej świadczeniem w danym roku nie upływają terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego roku podatkowego, do momentu zakończenia świadczenia tej usługi.

W konsekwencji należy przyjąć, że w analizowanym przypadku obowiązek podatkowy po stronie Wykonawcy powstaje w każdym przypadku „wykonania usługi”, obejmującym zarówno wykonanie polegające na „wyegzekwowaniu roszczenia” jak i bezskutecznym zakończeniu egzekucji, zaś w przypadku, gdyby wykonanie usługi nie nastąpiło przed końcem okresu rocznego - z upływem roku podatkowego.

5.W ocenie Wnioskodawcy, przeciwko prezentowanemu zapatrywaniu nie przemawia wzgląd na dorobek interpretacyjny administracji skarbowej w kwestiach opodatkowania podatkiem VAT wynagrodzenia "success fee".

Odnoszące się do tego zagadnienia stanowiska, przedstawiane m. in, w:

(d) interpretacji indywidualnej Dyrektora IS w Warszawie z 22/11/2010 roku, znak: IPPP2/443-564/10-4/JW,

(e) interpretacji indywidualnej Dyrektora IS w Warszawie z 04/01/2010 roku, znak: IPPP3/443-923/09-2/JK,

(f) interpretacji indywidualnej Dyrektora IS w Katowicach z 08/11/2011 roku, znak: IBPP2/443-858/11/ICz

dotyczą bowiem znacząco odmiennych stanów faktycznych.

Podatnicy występujący o udzielenie interpretacji we wskazanych sprawach związani byli bowiem umowami przewidującymi obok wynagrodzenia "success fee" (należnego wskutek uzyskania staraniami Podatników szczególnych korzyści przez ich kontrahentów) wynagrodzenie podstawowe (należne bezwarunkowo, z tytułu samego podjęcia przez Podatników powierzonych im czynności). W oparciu o analizę tego rodzaju stosunku umownego, organy administracji przyjmowały, że "wykonanie usługi" czyniące wymagalnym wynagrodzenie kwalifikowane jako "success fee" (jako wynagrodzenia odrębnego od wynagrodzenia podstawowego) następuje w chwili uzyskania przez kontrahenta Podatnika dodatkowej, szczególnej korzyści, w związku z powierzonymi przez niego Podatnikowi działaniami (za samo podjęcie których należne jest wynagrodzenie podstawowe). W ocenie organów, nie mogło być mowy o wykonaniu "dodatkowej" usługi (usługi kreującej obowiązek zapłaty wynagrodzenia dodatkowego, oznaczonego jako "success fee") do czasu wystąpienia zdarzenia kreującego obowiązek zapłaty tegoż wynagrodzenia.

Tego rodzaju stosunek prawny odpowiadał stosunkowi prawnemu łączącemu Wnioskodawcę z Klientem do 28 lutego 2015 roku, kiedy Wnioskodawca z końcem każdego miesiąca wystawiał fakturę VAT obejmującą wynagrodzenie ryczałtowe (należne za każdy miesiąc świadczenia pomocy prawnej), zaś obok tego wystawiał faktury VAT obejmujące wynagrodzenie w wysokości równowartości "wyegzekwowanych" kosztów zastępstwa procesowego - bezpośrednio „po ich wyegzekwowaniu".

Wówczas możliwe było utożsamienie momentu wykonania usługi dodatkowej (powiązanej z wymagalnością wynagrodzenia "success fee") z wystąpieniem dodatkowej korzyści, stanowiącej przesłankę wypłaty "premii za sukces".

Tego rodzaju wzajemne ułożenie stosunków pomiędzy Wnioskodawcą a Klientem przestało obowiązywać z końcem lutego 2015 roku.

Zasady określone w treści projektowanego porozumienia nie przewidują odrębności wynagrodzenia „podstawowego” (za samo pełnienie czynności) i „dodatkowego” tj. "success fee" (należnego w przypadku osiągnięcia dodatkowego efektu w postaci „wyegzekwowania roszczenia"). Ponadto, ustalenia stron nie utożsamiały "wykonania usługi" z wyegzekwowaniem spornego roszczenia, lecz z prawomocnym zakończeniem postępowania, niezależnie od jego efektu. W sytuacji, gdy postępowanie egzekucyjne byłoby przez komornika umorzone wobec jego bezskuteczności, Wnioskodawca miał obowiązek zaprzestać działań i zwrócić akta Klientowi, nie zaś dokonywać kolejnych prób wyegzekwowania roszczenia (ponawiać wszczęcie postępowania egzekucyjnego).

Dlatego nie sposób przyjąć, by o "wykonaniu usługi" na gruncie postanowień porozumienia można było mówić jedynie w chwili zajścia zdarzenia stawiającego w stan wymagalności obowiązek zapłaty wynagrodzenia, lecz w każdym przypadku prawomocnego zakończenia postępowania, niezależnie od jego efektów (a więc także niezależnie od tego, czy roszczenie Wnioskodawcy o zapłatę wynagrodzenia stało się wymagalne).

Zdaniem Wnioskodawcy bez znaczenia pozostaje okoliczność, że w przypadku bezskuteczności egzekucji, wykonanie usługi kreujące obowiązek podatkowy nie pokrywa się z terminem wymagalności obowiązku zapłaty wynagrodzenia - okoliczność ta pozostaje prawnie indyferentna, przynajmniej na gruncie powołanych przepisów ustawy o VAT.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego zdarzenia przyszłego jest nieprawidłowe.

Regulacje dotyczące momentu powstania obowiązku podatkowego w podatku od towarów i usług zawiera przepis art. 19a ustawy z dnia 11 marca 2004r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054 ze zm.), zwanej dalej ustawą lub ustawą o VAT.

Zgodnie z zasadą ogólną, zawartą w art. 19a ust. 1 ustawy o VAT, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi, z zastrzeżeniem ust. 5 i 7-11, art. 14 ust. 6, art. 20 i art. 21 ust. 1.

W myśl ust. 2 powołanego przepisu, w odniesieniu do przyjmowanych częściowo usług, usługę uznaje się również za wykonaną, w przypadku wykonania części usługi, dla której to części określono zapłatę.

W art. 19a ust. 3 ustawy o VAT wskazano, że usługę, dla której w związku z jej świadczeniem ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego okresu, do którego odnoszą się te płatności lub rozliczenia, do momentu zakończenia świadczenia tej usługi. Usługę świadczoną w sposób ciągły przez okres dłuższy niż rok, dla której w związku z jej świadczeniem w danym roku nie upływają terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego roku podatkowego, do momentu zakończenia świadczenia tej usługi.

Generalna zasada wynikająca z brzmienia powołanego powyżej art. 19a ust. 1 ustawy o VAT, wskazuje, że obowiązek podatkowy powstawać będzie z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi.

Zgodnie z tą regulacją podatek stanie się wymagalny w miesiącu dokonania dostawy towaru lub wykonania usługi i co do zasady zostanie rozliczony za ten okres rozliczeniowy.

Ustawa o VAT nie definiuje tego momentu, ani w żaden sposób nie precyzuje jakimi kryteriami należy posługiwać się dla jego określenia.

Wskazać jednak należy, że o faktycznym wykonaniu usługi decyduje jej charakter. Dla celów powstania obowiązku podatkowego dokonanie czynności następuje z chwilą faktycznego jej dokonania, za wyjątkiem przypadków, w których przepisy ustawy o VAT określają wprost ten moment.

Ustawodawca w odniesieniu do niektórych usług wprowadził procedury szczególne co do momentu powstania obowiązku podatkowego. Do usług takich należą m.in. usługi stałej obsługi prawnej. W przypadku takich usług zastosowanie znajdzie art. 19a ust. 5 pkt 4 lit. b, zgodnie z którym obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury z tytułu stałej obsługi prawnej i biurowej, z wyjątkiem usług, do których stosuje się art. 28b, stanowiących import usług.

W opisie sprawy Wnioskodawca wyjaśnił, że porozumienie zostało zawarte w marcu 2015 roku, zaś czynności wykonywane w ramach ww. porozumienia nie miały charakteru „stałej obsługi prawnej” w rozumieniu art. 19a ust. 5 pkt 4b ustawy o VAT.

W konsekwencji powyższego, należy zatem stwierdzić, że w rozpatrywanej sprawie nie będą miały zastosowania przepisy szczególne dotyczące powstania obowiązku podatkowego, o których mowa w art. 19a ust. 5 pkt 4 lit. b ustawy o VAT.

W analizowanej sprawie Wnioskodawca (adwokat) w ramach zawartego porozumienia będzie wykonywał wyłącznie czynności pełnomocnika procesowego Klienta, nieobejmujące innych czynności z zakresu obsługi prawnej.

W tym miejscu należy podkreślić, że czynności pełnomocnika procesowego w okolicznościach opisanych we wniosku, wykonywane w ramach każdej wszczętej sprawy, stanowią na gruncie podatku od towarów i usług odrębną usługę (każda sprawa stanowi odrębną usługę).

Wykonując umowę o stałą obsługę prawną, Wnioskodawca przygotował i wniósł do sądów powszechnych pozwy w kilkuset sprawach, z których część z nich nie zakończyła się według stanu na dzień dzisiejszy wydaniem prawomocnego orzeczenia, względnie nie zakończyła się egzekucją zasądzonych kwot, względnie egzekucję orzeczeń umorzono jako bezskuteczną. Przeważającą większość tych spraw stanowiły sprawy z powództwa Klienta przeciwko osobom zajmującym jego lokale których przedmiotem była zapłata czynszu oraz zapłata wynagrodzenia z tytułu bezumownego zajmowania tych lokali.

Pismem z 21 listopada 2014 roku Klient wypowiedział wskazaną umowę, ze skutkiem rozwiązującym na koniec lutego bieżącego roku.

Bezpośrednio po rozwiązaniu umowy o stałą obsługę prawną (w marcu 2015 roku) Klient złożył Wnioskodawcy ofertę zawarcia „porozumienia", mocą którego:

1. Wnioskodawca zobowiązać się miał do dalszego prowadzenia spraw sądowych wszczętych w okresie obowiązywania umowy o stałą obsługę prawną, jednakże bez odrębnego wynagrodzenia - czy to za pełnienie swych czynności przez ustalony okres, czy też za prowadzenie w dalszym ciągu poszczególnej sprawy (spraw),
2. Klient miał zobowiązać się do zapłaty równowartości kwot kosztów zastępstwa procesowego przyznanych orzeczeniami sądów powszechnych i organów egzekucyjnych (komorników) po wyegzekwowaniu ich równowartości, na podstawie faktur VAT obejmujących równowartość wskazanych kosztów i powiększonych o stawkę podatku, w terminie przypadającym po dniu ich wystawienia,
3. w przypadku bezskutecznego zakończenia egzekucji (w szczególności umorzenia jej z uwagi na niemożność skutecznego wyegzekwowania należności), Wnioskodawca ma zwrócić Klientowi akta sprawy sądowej i egzekucyjnej oraz tytuł wykonawczy, zaprzestając dalszych czynności w sprawie.
   
   

Przystępując do rozstrzygnięcia w analizowanej sprawie należy odnieść się do treści przepisów ustawy z dnia 26 maja 1982 r. prawo o adwokaturze (t.j. Dz. U. z 2015r., poz. 615).

Zgodnie z art. 16 ust. 2 ww. ustawy o adwokaturze Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Adwokackiej i Krajowej Rady Radców Prawnych, określi, w drodze rozporządzenia, wysokość opłat za czynności adwokackie przed organami wymiaru sprawiedliwości, stanowiących podstawę do zasądzenia przez sądy kosztów zastępstwa prawnego i kosztów adwokackich, mając na względzie, że ustalenie opłaty wyższej niż stawka minimalna, o której mowa w ust. 3, lecz nieprzekraczającej sześciokrotności tej stawki, może być uzasadnione rodzajem i zawiłością sprawy oraz niezbędnym nakładem pracy adwokata.

W § 1 Rozporządzenie z dnia 28 września 2002 r. Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 461) określa:

1. opłaty za czynności adwokackie przed organami wymiaru sprawiedliwości, zwane dalej „opłatami”;
2. stawki minimalne opłat za czynności adwokackie, zwane dalej "stawkami minimalnymi";
3. szczegółowe zasady ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej, udzielonej przez adwokata ustanowionego z urzędu.
   
   

W myśl art. 734 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014r, poz. 121 ze zm.) przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie.

W § 2 w braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie. Przepis ten nie uchybia przepisom o formie pełnomocnictwa.

Z powyższych przepisów wynika, że umowa zawierana pomiędzy klientem, a prawnikiem jest umową zlecenia, na podstawie której klient zleca prawnikowi wykonanie określonych czynności w jego imieniu i na jego rzecz, czego wyraz zazwyczaj stanowi udzielenie prawnikowi pełnomocnictwa do reprezentowania klienta.

W art. 98 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2014r., poz. 101 ze zm.) strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu).

W § 3 ww. ustawy, do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony.

Wysokość kosztów sądowych, zasady zwrotu utraconego zarobku lub dochodu oraz kosztów stawiennictwa strony w sądzie, a także wynagrodzenie adwokata, radcy prawnego i rzecznika patentowego regulują odrębne przepisy (art. 98 § 4).

W art. 108 § 1 ww. ustawy sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji.

Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego sąd ma obowiązek objęcia orzeczeniem końcowym wszystkich kosztów. Koszty postępowania sądowego są definitywnie rozliczane w tym postępowaniu i nie mogą być dochodzone w odrębnym procesie.

Obowiązek zwrotu kosztów procesu zależy od ostatecznego wyniku „sprawy", a nie od wyniku postępowania w poszczególnych instancjach.

O tym, czy stronie przysługuje od przeciwnika zwrot wynagrodzenia za prowadzenie sprawy, nie decydują przepisy prawa materialnego regulujące jej stosunek do pełnomocnika ani też fakt wypłacania mu wynagrodzenia, lecz przepisy prawa procesowego, te zaś zapewniają zwrot kosztów za prowadzenie sprawy tylko ze względu na zastępstwo przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego.

Koszty związane z działaniem pełnomocnika obejmują wynagrodzenie i wydatki pełnomocnika będącego adwokatem.

Jak zostało wcześniej wskazane, świadczone usługi wykonywane w ramach zawartego porozumienia, nie stanowią usług o charakterze stałej obsługi prawnej, zatem dla określenia powstania obowiązku podatkowego, zastosowanie znajdzie zasada ogólna określona w art. 19a ust. 1 w powiązaniu z art. 19a ust. 3 zd. drugie ustawy o VAT.

Dla prawidłowego określenia momentu powstania obowiązku podatkowego istotne jest zatem zdefiniowanie momentu, w którym usługa została wykonana. Z powodu braku stosownych regulacji tego zagadnienia w ustawie, przyjąć należy, że momentem wykonania usługi jest moment faktycznego wykonania wszystkich działań i czynności składających się na daną usługę.

„Wykonanie usługi” następuje w momencie faktycznego zakończenia wszystkich czynności, do których zobowiązany był świadczący usługę prawną. Ustalenie zakresu świadczonej usługi i w konsekwencji momentu jej wykonania powinno następować w sposób obiektywny.

Wnioskodawca wyjaśnił, iż w ramach zawartego „Porozumienia” z marca 2015r. przedmiot umowy będzie obejmował, jedynie czynności pełnomocnika procesowego w kilkuset sprawach sądowych, wszczęte w okresie obowiązywania umowy o stała obsługę prawną. Strony nie przewidziały wynagrodzenia podstawowego dla Wnioskodawcy, jedynie zwrot kosztów zastępstwa procesowego.

Na dzień złożenia wniosku, część spraw wszczętych nie zakończyła się wydaniem prawomocnego orzeczenia, względnie nie zakończyła się egzekucją zasądzonych kwot, względnie egzekucję orzeczeń umorzono jako bezskuteczną.

W tym miejscu należy podkreślić, że w analizowanej sprawie, dla ustalenia powstania obowiązku podatkowego istotne jest wykonanie usługi, bez znaczenia natomiast pozostaje okoliczność otrzymania zapłaty za wykonaną usługę, a więc w okolicznościach tej sprawy – wyegzekwowanie należnych Klientowi zasądzonych już prawomocnym orzeczeniem sądu kosztów zastępstwa procesowego (stanowiących wynagrodzenie Wnioskodawcy – adwokata). Postępowanie egzekucyjne, które prowadzi komornik, na wniosek Wnioskodawcy, w tej sytuacji jest jedynie konsekwencją wykonanej już usługi zastępstwa procesowego, zatem czynności związane z wyegzekwowaniem zasądzonych prawomocnym wyrokiem sądu kosztów zastępstwa procesowego, następują już po wykonaniu usługi zastępstwa procesowego.

Mając na uwadze powyższe oraz okoliczności sprawy, należy stwierdzić, że w przypadku, gdy sprawy, w których Wnioskodawca świadczy usługi zastępstwa procesowego:

• zakończyły się prawomocnym orzeczeniem sądu zasądzającym dla Klienta Wnioskodawcy zwrot kosztów zastępstwa procesowego, stanowiących dla Wnioskodawcy, na podstawie zawartego Porozumienia, należne wynagrodzenie, obowiązek podatkowy powstaje zgodnie z art. 19a ust. 1 ustawy o VAT, z chwilą wykonania usługi, za którą należy uznać dzień uprawomocnienia orzeczenia sądu zasądzającego zwrot kosztów zastępstwa procesowego. Powyższe ma zastosowanie w każdej sprawie zakończonej prawomocnym orzeczeniem wydanym na korzyść Klienta, bez znaczenia pozostaje egzekucja zasądzonych kwot, czy też jej umorzenie ze względu na bezskuteczność egzekucji.
• zakończyły się wydaniem przez sąd prawomocnego orzeczenia zasądzającego dla Klienta Wnioskodawcy zwrot kosztów zastępstwa procesowego, jednakże postępowanie przed sądem trwało dłużej niż jeden rok, a tym samym Wnioskodawca wykonywał czynności zastępstwa procesowego dłużej niż rok, zaś w zawartym „Porozumieniu” z Klientem nie ustalono terminów płatności ani rozliczeń upływających w ciągu danego roku, wówczas wykonanie usługi następuje zgodnie z art. 19a ust. 3 zdanie drugie ustawy o VAT tj. z upływem każdego roku podatkowego.
• nie zakończyły się wydaniem prawomocnego orzeczenia sądu, a wykonywanie czynności zastępstwa procesowego będzie trwać dłużej niż rok, zaś w zawartym „Porozumieniu” z Klientem nie ustalono terminów płatności ani rozliczeń upływających w ciągu danego roku, wówczas wykonanie usługi nastąpi zgodnie z art. 19a ust. 3 zdanie drugie ustawy o VAT tj. z upływem każdego roku podatkowego aż do momentu wydania prawomocnego orzeczenia.
  
  

Inaczej sytuacja przedstawia się, gdy prowadzona przez Wnioskodawcę sprawa zakończy się prawomocnym orzeczeniem oddalającym powództwo Klienta Wnioskodawcy, oraz nie zostanie zasądzony na rzecz Klienta zwrot kosztów zastępstwa procesowego. W efekcie Wnioskodawca wykona usługę zastępstwa procesowego nieodpłatnie, jak wynika bowiem z zawartego „Porozumienia”, Klient zobowiązał się do zapłaty równowartości kwot kosztów zastępstwa procesowego przyznanych orzeczeniami sądów powszechnych. Strony nie przewidziały obok wynagrodzenia w wysokości równowartości zasądzonych kosztów zastępstwa procesowego, żadnego innego wynagrodzenia. W przypadku świadczenia usług nieodpłatnie należy powołać brzmienie art. 8 ust. 2 ustawy o VAT, zgodnie z którym za odpłatne świadczenie usług uznaje się również:

1. użycie towarów stanowiących część przedsiębiorstwa podatnika do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika, w tym w szczególności do celów osobistych podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych;
2. nieodpłatne świadczenie usług na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, oraz wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika.
   
   

Przenosząc zatem powyższy przepis na grunt rozpatrywanej sprawy, należy stwierdzić, że świadczone przez Wnioskodawcę czynności zastępstwa procesowego wykonane w efekcie nieodpłatnie, nie wpisują się w cel prowadzonej działalności gospodarczej Wnioskodawcy. W konsekwencji nie zostanie spełniona przesłanka do uznania tych czynności za nieodpłatne , tym samym w świetle art. 8 ust. 2 pkt 2 ustawy, wykonywane przez Wnioskodawcę czynności należy zrównać z czynnościami wykonywanymi odpłatnie, podlegającymi opodatkowaniu podatkiem VAT na zasadach ogólnych.

Obowiązek podatkowy dla tych czynności powstanie zgodnie z art. 19a ust. 1 ustawy o VAT, tj. z chwilą wykonania usługi, za którą należy uznać dzień uprawomocnienia orzeczenia sądu oddalającego powództwo Klienta Wnioskodawcy. Analogicznie jak wcześniej już wskazano, w przypadku, gdy postępowanie przed sądem trwało dłużej niż jeden rok, a tym samym Wnioskodawca wykonywał czynności zastępstwa procesowego dłużej niż rok, i nie ustalono terminów płatności ani rozliczeń upływających w ciągu danego roku, wówczas wykonanie usługi następuje zgodnie z art. 19a ust. 3 zdanie drugie ustawy o VAT tj. z upływem każdego roku podatkowego.

Wobec powyższego, stanowisko Wnioskodawcy, jest nieprawidłowe.

Interpretacja dotyczy zdarzenia przyszłego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dniu wydania interpretacji.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach, ul. Prymasa S. Wyszyńskiego 2, 44-101 Gliwice, po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu – do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – t.j. Dz. U. z 2012r., poz. 270 ze zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach – art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy).

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Katowicach, Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Bielsku-Białej, ul. Traugutta 2a, 43-300 Bielsko-Biała.

doradcapodatkowy.com gdy potrzebujesz własnej indywidualnej interpretacji podatkowej.