Interpretacja Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej
0114-KDIP1-1.4012.214.2018.2.RR
z 6 czerwca 2018 r.

 

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji

INTERPRETACJA INDYWIDUALNA


Na podstawie art. 13 § 2a, art. 14b § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2018 r., poz. 800, z późn. zm.) Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej stwierdza, że stanowisko Wnioskodawcy przedstawione we wniosku z dnia 30 marca 2018 r. (data wpływu 11 kwietnia 2018 r.), uzupełnionym pismem z dnia 18 maja 2018 r. (data wpływu 24 maja 2018 r.) w odpowiedzi na wezwanie tutejszego Organu z dnia 9 maja 2018 r. nr 0114-KDIP1-1.4012.214.2018.1.RR o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie sposobu opodatkowania usług kulturalnych świadczonych przez artystę wykonawcę – jest prawidłowe.

UZASADNIENIE


W dniu 11 kwietnia 2018 r. wpłynął do tutejszego organu ww. wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie sposobu opodatkowania usług kulturalnych świadczonych przez artystę wykonawcę. Złożony wniosek został uzupełniony pismem z dnia 18 maja 2018 r. (data wpływu 24 maja 2018 r.) w odpowiedzi na wezwanie tutejszego Organu z dnia 9 maja 2018 r. nr 0114-KDIP1-1.4012.214.2018.1.RR (skutecznie doręczone 11 maja 2018 r.).


We wniosku przedstawiono następujący stan faktyczny oraz następujące zdarzenie przyszłe:


Wnioskodawca prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą i jest zarejestrowanym czynnym podatnikiem podatku od towarów i usług.
Wnioskodawca jest muzykiem, trębaczem, artystą wykonawcą, kompozytorem. Działalność Wnioskodawcy polega m.in. na wystawianiu przedstawień artystycznych w postaci koncertów. Wnioskodawca sam bądź z zespołem wykonuje swoje autorskie utwory, jak również własne twórcze interpretacje muzyki stworzonej przez innych autorów i utwory / muzyka improwizowana.

Wnioskodawca bierze udział w koncertach jako artysta wykonawca w rozumieniu przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wnioskodawca jest również twórcą w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, gdyż elementami składowymi wykonywanych przedstawień artystycznych są jego kompozycje, aranżacje muzyczne oraz przygotowanie i reżyseria koncertu.

Wnioskodawca udziela również licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych do korzystania i rozpowszechniania utworów muzycznych, jak również licencji na korzystanie z praw pokrewnych do utrwalonych artystycznych wykonań Wnioskodawcy.


Zdarza się, że Wnioskodawca przyjmując zlecenie usługi wykonania koncertu zobowiązuje się również do wzięcia udziału w kampanii promującej dany koncert.


Wnioskodawca świadczy również usługi polegające np. na układaniu programu festiwalu / koncertu i sprawowaniu opieki artystycznej nad tego typu wydarzeniami.


Za świadczone usługi Wnioskodawca uzyskuje wynagrodzenie w formie honorarium.


Ponadto w uzupełnieniu do złożonego wniosku Wnioskodawca dodatkowo wskazał, że:

  1. w ocenie Wnioskodawcy, w ramach prowadzonej działalności gospodarczej Wnioskodawca świadczy usługi kulturalne,
  2. w ocenie Wnioskodawcy, świadczone w ramach prowadzonej działalności gospodarczej usługi nie należą do kategorii czynności wymienionych w art. 43 ust. 19 pkt 1-8 ustawy o podatku VAT,
  3. Wnioskodawca jest stroną umów na wystawianie przedstawień artystycznych w zakresie w jakim dotyczą one świadczenia przedmiotowych usług przez Wnioskodawcę jako artystę wykonawcę,
  4. udział w kampanii promującej dany koncert odbywa się w ramach jednej umowy zawartej w związku z wykonywaniem koncertu, gdzie udział w kampanii promującej dany koncert ma charakter usługi pomocniczej do usługi głównej jaką jest wykonanie koncertu. Wnioskodawcy zdarza się zawierać umowy na świadczenie tylko usług promocyjnych - niemniej taki stan faktyczny nie jest przedmiotem niniejszego wniosku,
  5. wynagrodzenie Wnioskodawcy za udział w kampanii reklamowej promującej dany koncert z reguły nie jest odrębnie kalkulowane, zatem wynagrodzenie za wykonanie koncertu zawiera w sobie należność za udział w kampanii reklamowej,
  6. usługa reklamowa promująca dany koncert ma charakter usługi pomocniczej do usługi głównej jaką jest wykonanie koncertu. Świadczenie samej tylko usługi promującej koncert bez wykonania koncertu pozbawione byłoby sensu. Podmiot zamawiający usługę Wnioskodawcy zainteresowany jest przede wszystkim wykonaniem koncertu, a przy okazji wzięciem udziału przez Wnioskodawcę w kampanii promującej koncert,
  7. w przypadku świadczenia usług polegających na np. układaniu programu festiwalu/koncertu i sprawowaniu opieki artystycznej Wnioskodawca występuje jako indywidualny twórca / artysta.

W związku z powyższym opisem zadano następujące pytania:


  1. Czy prawidłowym jest stanowisko Wnioskodawcy, w świetle którego świadczone przez Wnioskodawcę usługi polegające na wystawianiu przedstawień artystycznych w postaci koncertów korzystają ze stawki VAT zwolnionej, zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy VAT?
  2. Czy prawidłowym jest stanowisko Wnioskodawcy, w świetle którego świadczone przez Wnioskodawcę usługi polegające na wystawianiu przez Wnioskodawcę wraz z zespołem przedstawień artystycznych w postaci koncertów korzystają ze stawki VAT zwolnionej, zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy VAT?
  3. Czy prawidłowym jest stanowisko Wnioskodawcy, w świetle którego świadczone przez Wnioskodawcę usługi polegające na udzielaniu licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych do rozpowszechniania utworów muzycznych, jak również licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych do nagrania artystycznego wykonań Wnioskodawcy korzystają ze stawki VAT zwolnionej, zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy VAT?
  4. Czy prawidłowym jest stanowisko Wnioskodawcy, że w przypadku świadczenia usługi polegającej na wystawianiu przedstawień artystycznych w postaci koncertów i wzięcia udziału w kampanii promującej dany koncert, mamy do czynienia ze świadczeniem kompleksowej usługi, a nie z odrębnymi: świadczeniem usługi polegającej na wystawianiu przedstawień artystycznych w postaci koncertów oraz usługi reklamowej, w konsekwencji czego, na potrzeby opodatkowania podatkiem VAT mamy do czynienia z jednorodną czynnością polegającą na odpłatnym świadczeniu usług (usługa kompleksowa), a w rezultacie, przy przyjętych w opisie zdarzenia założeniach, usługa świadczona przez Wnioskodawcę korzysta ze stawki VAT zwolnionej zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy VAT w zakresie całego wynagrodzenia za świadczone usługi?
  5. Czy prawidłowym jest stanowisko Wnioskodawcy, w świetle którego świadczone przez Wnioskodawcę usługi polegające na np. na układaniu programu festiwalu / koncertu i sprawowaniu opieki artystycznej nad tego typu wydarzeniami korzystają ze stawki VAT zwolnionej, zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy VAT?

Zdaniem Wnioskodawcy,


Ad. 1. Świadczone przez Wnioskodawcę usługi polegające na wystawianiu przedstawień artystycznych w postaci koncertów korzystają ze stawki VAT zwolnionej, zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy VAT.


Ad. 2. Świadczone przez Wnioskodawcę usługi polegające na wystawianiu przez Wnioskodawcę wraz z zespołem przedstawień artystycznych w postaci koncertów korzystają ze stawki VAT zwolnionej, zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy VAT.


Ad. 3. Świadczone przez Wnioskodawcę usługi polegające na udzielaniu licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych do rozpowszechniania utworów muzycznych, jak również licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych do nagrań artystycznych wykonań Wnioskodawcy korzystają ze stawki VAT zwolnionej, zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy VAT.

Ad. 4. Świadczenie usługi polegającej na wystawianiu przedstawień artystycznych w postaci koncertów i wzięcia udziału w kampanii promującej dany koncert, stanowi świadczenie kompleksowej usługi, a w rezultacie, przy przyjętych w opisie zdarzenia założeniach, usługa ta korzysta ze stawki VAT zwolnionej zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy VAT w zakresie całego wynagrodzenia za świadczone usługi.


Ad. 5 Świadczone przez Wnioskodawcę usługi polegające na np. na układaniu programu festiwalu / koncertu i sprawowaniu opieki artystycznej nad tego typu wydarzeniami korzystają ze stawki VAT zwolnionej, zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy VAT.


Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (dalej „ustawa VAT”), opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.


Stosownie do art. 8 ust. 1 ustawy VAT, przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7.


Z treści art. 41 ust. 1 cyt. ustawy wynika, że stawka podatku od towarów i usług wynosi 22%, z zastrzeżeniem ust. 2-12c, art. 83, art. 119 ust. 7, art. 120 ust. 2 i 3, art. 122 i art. 129 ust. 1.


Zgodnie z art. 146a pkt 1 ustawy, w okresie od dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 31 grudnia 2016 r., z zastrzeżeniem art. 146f, stawka podatku, o której mowa w art. 41 ust. 1 i 13, art. 109 ust. 2 i art. 110, wynosi 23%.


Ustawodawca jednakże zarówno w treści ustawy VAT przewiduje dla niektórych czynności obniżone stawki lub zwolnienie od podatku. Jako odstępstwo od zasady powszechności i równości opodatkowania, zastosowanie obniżonej stawki podatku lub zwolnienia od podatku możliwe jest jedynie w przypadku wykonywania czynności ściśle określonych w ustawie VAT oraz w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie jej upoważnienia.


Zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 33 ustawy VAT, zwalnia się od podatku usługi kulturalne świadczone przez:

  1. podmioty prawa publicznego lub inne podmioty uznane na podstawie odrębnych przepisów za instytucje o charakterze kulturalnym lub wpisane do rejestru instytucji kultury, prowadzonego przez organizatora będącego podmiotem tworzącym instytucje kultury w rozumieniu przepisów o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, oraz dostawę towarów ściśle z tymi usługami związaną,
  2. indywidualnych twórców i artystów wykonawców, w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wynagradzane w formie honorariów, w tym za przekazanie lub udzielenie licencji do praw autorskich lub praw do artystycznego wykonania utworów.

Zwolnienie określone w przepisie art. 43 ust. 1 pkt 33 ustawy VAT, ma charakter przedmiotowo-podmiotowy, co oznacza, że zwolnieniu od podatku podlega określony rodzaj usług wykonywanych przez ściśle zdefiniowany krąg podmiotów, wykonujących te usługi.

Ustawa o podatku od towarów i usług oraz przepisy wykonawcze nie definiują pojęć „kultura” i „usługa kulturalna”. Zatem przy dokonywaniu interpretacji przepisu art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy VAT posłużyć się należy wykładnią literalną, odwołując się do językowego znaczenia tych pojęć.

Zgodnie z jej regułami, odnosząc się do znaczenia terminu „usługi kulturalne” w języku potocznym, możemy stwierdzić, że pod pojęciem tym kryją się usługi odnoszące się do kultury, w zakresie kultury, itp. Z uwagi na brak w prawie podatkowym definicji legalnej „usługi kulturalne” należy odnieść się do znaczenia słownikowego, mając na uwadze charakter, jaki ma spełniać ta definicja w tym przypadku. Tym samym wskazać należy, że „kultura” oznacza „materialną i umysłową działalność społeczeństw oraz jej wytwory”, zaś „usługa” to „pomoc okazana komuś”, „działalność gospodarcza służąca do zaspokajania potrzeb ludzi”. Natomiast określenie „kulturalny” oznacza „odnoszący się do tworzenia i upowszechniania kultury lub stanowiący jej składnik”. Właściwym więc wydaje się przyjęcie, że kultura to ogół wytworów i osiągnięć z dziedziny sztuki, funkcjonujących w postaci np. dzieł artystycznych, związanymi z twórczością artystyczną (np. o charakterze literackim, naukowym, plastycznym, muzycznym). Dodatkowo, zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej - działalność kulturalna w rozumieniu niniejszej ustawy polega na tworzeniu, upowszechnianiu i ochronie kultury.

Stosownie do art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, z późn. zm.) przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

Natomiast zgodnie z art. l ust 2 pkt 1-9 ustawy o prawic autorskim i prawach pokrewnych w szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory; wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe); plastyczne; fotograficzne; lutnicze; wzornictwa przemysłowego; architektoniczne, architektoniczno- urbanistyczne i urbanistyczne; muzyczne i słowno-muzyczne; sceniczne, sceniczno-muzyczne; choreograficzne i pantomimiczne; audiowizualne (w tym filmowe).

W myśl art. 8 ust. 1 – ust. 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. Dopóki twórca nie ujawnił swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku - właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.


Jak stanowi art. 85 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych - każde artystyczne wykonanie utworu lub dzieła sztuki ludowej pozostaje pod ochroną niezależnie od jego wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.


Zgodnie z art. 85 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych artystycznymi wykonaniami, w rozumieniu ust. 1. są w szczególności: działania aktorów, recytatorów, dyrygentów, instrumentalistów, wokalistów, tancerzy i mimów oraz innych osób w sposób twórczy przyczyniających się do powstania wykonania.

Z powołanych powyżej przepisów można wywieść, że twórcą w rozumieniu ustawy jest każda osoba prowadząca faktycznie działalność twórczą, czyli działalność, której efektem jest powstanie utworu w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Użyte w tym przepisie określenie "przejaw działalności twórczej", należy rozumieć jako uzewnętrzniony rezultat działalności człowieka o charakterze kreacyjnym.

Mając na uwadze, że Wnioskodawca jest zarejestrowanym czynnym podatnikiem podatku VAT, prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą, która polega na wystawianiu przedstawień artystycznych w postaci koncertów, jak również, że Wnioskodawca świadczy usługi polegające na wystawianiu przedstawień artystycznych w postaci koncertów wraz z zespołem, jak również uwzględniając, że Wnioskodawca jest twórcą w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych i za realizowane koncerty Wnioskodawca otrzymuje wynagrodzenie w formie honorarium, należy przyjąć, że świadczone przez Wnioskodawcę usługi, są usługami kulturalnymi, korzystającymi ze zwolnienia z podatku VAT na podstawie art. 43 ust 1 pkt 33 lit. b) ustawy VAT.


W rezultacie w ocenie Wnioskodawcy świadczone przez Wnioskodawcę usługi polegające na wystawianiu przedstawień artystycznych w postaci koncertów korzystają ze stawki VAT zwolnionej, zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy - VAT.


Analogicznie świadczone przez Wnioskodawcę usługi polegające na wystawianiu przez Wnioskodawcę wraz z zespołem przedstawień artystycznych w postaci koncertów korzystają ze stawki VAT zwolnionej, zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy VAT.


Wnioskodawca stoi na stanowisku, że również świadczone przez Wnioskodawcę usługi polegające na udzielaniu licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych do rozpowszechniania utworów muzycznych, jak również licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych do nagrań artystycznych wykonań Wnioskodawcy korzy stają ze stawki VAT zwolnionej, zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy VAT.

Konsekwentnie również, w ocenie Wnioskodawcy świadczone przez Wnioskodawcę usługi polegające na np. na układaniu programu festiwalu / koncertu i sprawowaniu opieki artystycznej nad tego typu wydarzeniami korzystają ze stawki VAT zwolnionej, zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy VAT.


Dodatkowa uwaga do pyt. nr 4.


W ocenie Wnioskodawcy, świadczenie usługi polegającej na wystawianiu przedstawień artystycznych w postaci koncertów i wzięcia udziału w kampanii promującej dany koncert stanowi świadczenie złożone, które z gospodarczego punktu widzenia tworzy jedną całość. W ocenie Wnioskodawcy przemawia za tym m in. charakter zleconych Wnioskodawcy usług.

W orzecznictwie ETS wykształciło się stanowisko, że w przypadku usług kompleksowych składających się z kilku czynności - w sytuacji, gdy czynności te w aspekcie gospodarczym tworzą jedną całość i rozdzielenie ich miałoby sztuczny charakter - wszystkie te czynności stanowią jednolite świadczenie dla celów podatku VAT (wyrok ETS w sprawie Levob Vcrzekcringen BV i OV Bank NV przeciwko Staatssecretaris Van Finacien z 27 października 2005 r. - C-41/04).

W oparciu o orzecznictwo ETS można zatem dojść do wniosku, iż świadczeniem pobocznym w stosunku do świadczenia głównego, jest czynność, która sama w sobie nie stanowi celu jej nabywcy, a jest jedynie środkiem zapewniającym lepsze wykonanie świadczenia głównego (por. wyrok ETS w sprawach połączonych C-308/96 i C-94/97 Madgett i Baldwin). Rozdzielenie tych świadczeń i odrębne ustalanie dla nich konsekwencji na gruncie VAT miałoby natomiast charakter sztuczny i nic odpowiadałoby charakterowi ekonomicznemu danej transakcji.

Z punktu widzenia klienta, czyli odbiorcy usług wykonanych przez Wnioskodawcę, istotne jest wykonanie przez Wnioskodawcę wystawianie przedstawienia artystycznego w postaci koncertów, a nie samo wzięcie udziału w kampanii promującej dany koncert (która to kampania bez udziału Wnioskodawcy w samym koncercie byłaby pozbawiona jakiegokolwiek sensu).

W ocenie Wnioskodawcy, w tak przedstawionym opisie zdarzenia brak jest podstaw - jedynie dla potrzeb podatkowych - do dokonywania podziału tej jednorodnej czynności na odrębne rodzaje usług.


Klientom Wnioskodawcy nie zależy na samym udziale w kampanii promującej koncert, ale wykonaniu usługi kompleksowej tj. wystawieniu przedstawienia artystycznego w postaci koncertów i przy okazji tego wzięcia udziału w kampanii promującej dany koncert.


Jak już Wnioskodawca wskazywał, dla celów podatkowych złożone działania podatnika powinny być - co do zasady - traktowane jako jednolita całość. Oznacza to, że jeżeli podatnik dokonuje kilku świadczeń na rzecz klienta i są one ze sobą powiązane tak, że obiektywnie rzecz biorąc tworzą z ekonomicznego punktu widzenia jedną całość, którą jedynie sztucznie można byłoby podzielić, to te elementy lub świadczenia - dla celów podatku od towarów i usług - stanowią jedną całość. Wniosek taki wypływa m.in. z wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie pomiędzy Card Protection Plan Ltd (CPP) a Commissioners of Customs and Excisc (sygn. C-349/96). Natomiast zgodnie z orzeczeniem Trybunału w sprawie C-321/94 pomiędzy Faaborg-Gelting Linien A/S a Finanzamt Flcnsburg, o tym, czy dana transakcja stanowi dostawę towarów czy świadczenie usług powinny decydować wszystkie okoliczności zawarcia tejże transakcji.

W ramach świadczenia złożonego wyróżnić można świadczenie podstawowe (zasadnicze) oraz świadczenia pomocnicze, które nie stanowią celu samego w sobie, ale służą wykonaniu świadczenia podstawowego. Świadczenie złożone jako jedną całość należy opodatkować według zasad właściwych dla świadczenia głównego.

W rezultacie w ocenie Wnioskodawcy świadczenie usługi polegającej na wystawianiu przedstawień artystycznych w postaci koncertów i wzięcia udziału w kampanii promującej dany koncert, stanowi świadczenie kompleksowej usługi, a w rezultacie, przy przyjętych w opisie zdarzenia założeniach, usługa ta korzysta ze stawki VAT zwolnionej zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy VAT.


W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego stanu faktycznego oraz zdarzenia przyszłego jest prawidłowe.


Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2017 r., poz. 1221, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą”, opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.


Artykuł 7 ust. 1 ustawy stanowi, że przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (…).


W myśl art. 8 ust. 1 cyt. ustawy, przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 (…).

Na mocy art. 41 ust. 1 ustawy, stawka podatku wynosi 22%, z zastrzeżeniem ust. 2-12c, art. 83, art. 119 ust. 7, art. 120 ust. 2 i 3, art. 122 i art. 129 ust. 1. Natomiast w oparciu o art. 146a pkt 1 ustawy, w okresie od dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 31 grudnia 2018 r., z zastrzeżeniem art. 146f stawka podatku, o której mowa w art. 41 ust. 1 i 13, art. 109 ust. 2 i art. 110, wynosi 23%

Zastosowanie obniżonej stawki podatku lub zwolnienia od podatku, jako odstępstwo od zasady powszechności i równości opodatkowania, możliwe jest jedynie w przypadku wykonywania czynności ściśle określonych w ww. ustawie oraz w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie jej upoważnienia.

W załączniku nr 3 do ustawy pod poz. 181, bez względu na symbol PKWiU, wymieniono usługi twórców i artystów wykonawców w rozumieniu przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wynagradzane w formie honorariów za przekazanie lub udzielenie licencji do praw autorskich lub praw do artystycznego wykonania.


Jednocześnie w objaśnieniach do załącznika nr 3 do ustawy, w pkt 1 ustawodawca wskazał, że wykaz nie ma zastosowania dla zakresu sprzedaży towarów i usług zwolnionych od podatku lub opodatkowanych stawkami niższymi niż stawka, której dotyczy załącznik.


Powyższe oznacza, że stawkę obniżoną w wysokości 8% można zastosować dla świadczonych usług lub zbywanych towarów, jeżeli te usługi lub towary zostały wymienione w załączniku nr 3 do ustawy i jednocześnie, na podstawie odrębnych przepisów, nie korzystają ze zwolnienia od podatku lub nie spełniają przesłanek do objęcia ich niższą stawką VAT niż 8%.

Zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 33 ustawy, zwalnia się od podatku usługi kulturalne świadczone przez:

  1. podmioty prawa publicznego lub inne podmioty uznane na podstawie odrębnych przepisów za instytucje o charakterze kulturalnym lub wpisane do rejestru instytucji kultury, prowadzonego przez organizatora będącego podmiotem tworzącym instytucje kultury w rozumieniu przepisów o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, oraz dostawę towarów ściśle z tymi usługami związaną,
  2. indywidualnych twórców i artystów wykonawców, w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wynagradzane w formie honorariów, w tym za przekazanie lub udzielenie licencji do praw autorskich lub praw do artystycznego wykonania utworów.

Stosowanie do art. 43 ust. 18 ustawy o VAT, zwolnienia, o których mowa w ust. 1 pkt 31, 32 i 33 lit. a, stosuje się, pod warunkiem że podmioty wykonujące czynności, o których mowa w tych przepisach, nie osiągają w sposób systematyczny zysków z tej działalności, a w przypadku ich osiągnięcia są one przeznaczane w całości na kontynuację lub doskonalenie świadczonych usług.

Z opisu sprawy wynika, że Wnioskodawca prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą i jest zarejestrowanym czynnym podatnikiem podatku od towarów i usług. Wnioskodawca jest muzykiem, trębaczem, artystą wykonawcą, kompozytorem. Działalność Wnioskodawcy polega m.in. na wystawianiu przedstawień artystycznych w postaci koncertów. Wnioskodawca sam bądź z zespołem wykonuje swoje autorskie utwory, jak również własne twórcze interpretacje muzyki stworzonej przez innych autorów i utwory / muzyka improwizowana.

Wnioskodawca bierze udział w koncertach jako artysta wykonawca w rozumieniu przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wnioskodawca jest również twórcą w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, gdyż elementami składowymi wykonywanych przedstawień artystycznych są jego kompozycje, aranżacje muzyczne oraz przygotowanie i reżyseria koncertu.

Wnioskodawca udziela również licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych do korzystania i rozpowszechniania utworów muzycznych, jak również licencji na korzystanie z praw pokrewnych do utrwalonych artystycznych wykonań Wnioskodawcy.


Zdarza się, że Wnioskodawca przyjmując zlecenie usługi wykonania koncertu zobowiązuje się również do wzięcia udziału w kampanii promującej dany koncert.


Wnioskodawca świadczy również usługi polegające np. na układaniu programu festiwalu/koncertu i sprawowaniu opieki artystycznej nad tego typu wydarzeniami.


Za świadczone usługi Wnioskodawca uzyskuje wynagrodzenie w formie honorarium.


Wnioskodawca w ramach prowadzonej działalności gospodarczej świadczy usługi kulturalne.


Świadczone w ramach prowadzonej działalności gospodarczej usługi nie należą do kategorii czynności wymienionych w art. 43 ust. 19 pkt 1-8 ustawy o podatku VAT.


Wnioskodawca jest stroną umów na wystawianie przedstawień artystycznych w zakresie w jakim dotyczą one świadczenia przedmiotowych usług przez Wnioskodawcę jako artystę wykonawcę.


Udział w kampanii promującej dany koncert odbywa się w ramach jednej umowy zawartej w związku z wykonywaniem koncertu, gdzie udział w kampanii promującej dany koncert ma charakter usługi pomocniczej do usługi głównej jaką jest wykonanie koncertu.


Wynagrodzenie Wnioskodawcy za udział w kampanii reklamowej promującej dany koncert z reguły nie jest odrębnie kalkulowane, zatem wynagrodzenie za wykonanie koncertu zawiera w sobie należność za udział w kampanii reklamowej.


Usługa reklamowa promująca dany koncert ma charakter usługi pomocniczej do usługi głównej jaką jest wykonanie koncertu. Świadczenie samej tylko usługi promującej koncert bez wykonania koncertu pozbawione byłoby sensu. Podmiot zamawiający usługę Wnioskodawcy zainteresowany jest przede wszystkim wykonaniem koncertu, a przy okazji wzięciem udziału przez Wnioskodawcę w kampanii promującej koncert.


W przypadku świadczenia usług polegających na np. układaniu programu festiwalu / koncertu i sprawowaniu opieki artystycznej Wnioskodawca występuje jako indywidualny twórca / artysta.


Wątpliwości Wnioskodawcy w niniejszej sprawie sprowadzają się do wskazania możliwości korzystania ze zwolnienia z podatku VAT w odniesieniu do świadczonej przez Wnioskodawcę usługi polegających na wystawianiu przedstawień artystycznych w postaci koncertów (pytanie nr 1) oraz usługi polegającej na np. układaniu programu festiwalu / koncertu i sprawowaniu opieki artystycznej nad tego typu wydarzeniami (pytanie nr 5).


Zwolnienie określone w przepisie art. 43 ust. 1 pkt 33 ustawy, ma charakter przedmiotowo-podmiotowy, co oznacza, że zwolnieniu od podatku podlega określony rodzaj usług wykonywanych przez ściśle zdefiniowany krąg podmiotów, wykonujących te usługi.


Należy zauważyć, że warunkiem zastosowania zwolnienia od podatku na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 33 ustawy jest nie tylko spełnienie przesłanki o charakterze przedmiotowym dotyczącej rodzaju świadczonych usług (kulturalnych), ale także przesłanki podmiotowej odnoszącej się do usługodawcy, który musi być podmiotem prawa publicznego lub podmiotem uznanym
na podstawie odrębnych przepisów za instytucje o charakterze kulturalnym, wpisane do rejestru instytucji kultury, prowadzonego przez organizatora będącego podmiotem tworzącym instytucje kultury w rozumieniu przepisów o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej bądź indywidualnym twórcą i artystą wykonawcą, w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wynagradzany w formie honorariów, w tym za przekazanie lub udzielenie licencji do praw autorskich lub praw do artystycznego wykonania utworów.

W skład grupy podmiotów uprawnionych do zwolnienia na podstawie ww. przepisu weszli indywidualni twórcy i artyści wykonawcy, w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wynagradzani w formie honorariów, w tym za przekazanie lub udzielenie licencji do praw autorskich lub praw do artystycznego wykonania utworów.

Powyższe unormowanie odsyła wprost do przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zatem należy zauważyć, iż stosownie do art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2017 r. poz. 880, z późn. zm.) przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

Z kolei jak stanowi art. 1 ust. 2 pkt 1-9 ww. ustawy w szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory: wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe); plastyczne; fotograficzne; lutnicze; wzornictwa przemysłowego; architektoniczne, architektoniczno- urbanistyczne i urbanistyczne; muzyczne i słowno-muzyczne; sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne; audiowizualne (w tym filmowe).

W myśl art. 8 ust. 1 – ust. 3 cyt. ustawy, prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. Dopóki twórca nie ujawnił swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku – właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.


Jak stanowi art. 85 ust. 1 ww. ustawy – każde artystyczne wykonanie utworu lub dzieła sztuki ludowej pozostaje pod ochroną niezależnie od jego wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.


Zgodnie z art. 85 ust. 2, artystycznymi wykonaniami, w rozumieniu ust. 1, są w szczególności: działania aktorów, recytatorów, dyrygentów, instrumentalistów, wokalistów, tancerzy i mimów oraz innych osób w sposób twórczy przyczyniających się do powstania wykonania.

Z powołanych powyżej przepisów można wywieść, że twórcą w rozumieniu ustawy jest każda osoba prowadząca faktycznie działalność twórczą, czyli działalność, której efektem jest powstanie utworu w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Użyte w tym przepisie określenie „przejaw działalności twórczej”, należy rozumieć jako uzewnętrzniony rezultat działalności człowieka o charakterze kreacyjnym.

Mając zatem na uwadze przedstawiony opis sprawy oraz powołane przepisy prawa, stwierdzić należy, że skoro Wnioskodawca w zakresie świadczonej usługi polegających na wystawianiu przedstawień artystycznych w postaci koncertów oraz usługi polegającej na np. układaniu programu festiwalu / koncertu i sprawowaniu opieki artystycznej nad tego typu wydarzeniami wystepuje jako indywidualny twórca / artysta i otrzymuje wynagrodzenie w formie honorarium, to świadczone przez niego ww. usługi kulturalne korzystają / będą korzystały ze zwolnienia na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy.


Tym samym stanowisko Wnioskodawcy w zakresie pytania nr 1 i nr 5 jest prawidłowe.


Ponadto wątpliwości Wnioskodawcy dotyczą wskazania czy świadczone przez Wnioskodawcę usługi polegające na wystawianiu przez Wnioskodawcę wraz z zespołem przedstawień artystycznych w postaci koncertów korzystają ze stawki VAT zwolnionej, zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy VAT (pytanie nr 2).

Jak wynika z opisu analizowanej sprawy Wnioskodawca jest stroną umów na wystawianie przedstawień artystycznych w zakresie w jakim dotyczą one świadczenia przedmiotowych usług jako artysta wykonawca. Dlatego też po uwzględnieniu powołanych powyżej przepisów prawa stwierdzić należy, że ze zwolnienia określonego w art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy Wnioskodawca korzysta / będzie mógł korzystać w odniesieniu do świadczone przez Stronę usług polegających na wystawianiu przez Wnioskodawcę wraz z zespołem przedstawień artystycznych w postaci koncertów.


Zatem stanowisko Wnioskodawcy w zakresie pytania nr 2 jest prawidłowe.


Wątpliwości Wnioskodawcy dotyczą również prawa do skorzystania ze zwolnienia na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) w odniesieniu świadczonych przez Wnioskodawcę usług polegających na udzielaniu licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych do rozpowszechniania utworów muzycznych, jak również licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych do nagrania artystycznego wykonań Wnioskodawcy (pytanie nr 3).

Z analizy opisu sprawy wynika, że działania Wnioskodawcy opisane we wniosku wypełniają przesłanki wynikające z art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy. Jak wynika z opisu sprawy, Wnioskodawca jest indywidualnym twórcą i artystą w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Za udzielenie licencji do artystycznego wykonania utworu Wnioskodawca otrzyma wynagradzane w formie honorarium.

W konsekwencji udzielenie licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych do rozpowszechniania utworów muzycznych, jak również licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych do nagrania artystycznego wykonań Wnioskodawcy będzie korzystało ze zwolnienia od podatku na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy.


Tym samym stanowisko Wnioskodawcy w zakresie pytania nr 3 jest prawidłowe.


Ponadto wątpliwości Wnioskodawcy dotyczą wskazania sposobu opodatkowania świadczenia usługi polegającej na wystawianiu przedstawień artystycznych w postaci koncertów i wzięcia udziału w kampanii promującej dany koncert (pytanie nr 4).


Zauważyć należy, że zwolnienie od podatku przewidziane w tym przepisie odnosi się do twórców i artystów wykonawców w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wynagradzanych w formie honorariów, w tym za przekazanie lub udzielenie licencji do praw autorskich lub praw do artystycznego wykonania utworów, ale wyłącznie wtedy gdy świadczone przez nich usługi są usługami w zakresie kultury.

W tym miejscu należy wskazać, że co do zasady każde świadczenie dla celów opodatkowania podatkiem od towarów i usług powinno być traktowane jako odrębne i niezależne, jednak w sytuacji gdy jedna usługa obejmuje z ekonomicznego punktu widzenia kilka świadczeń, usługa ta nie powinna być sztucznie dzielona dla celów podatkowych. Zatem, z ekonomicznego punktu widzenia usługi nie powinny być dzielone dla celów podatkowych wówczas, gdy tworzyć będą jedną usługę kompleksową, obejmującą kilka świadczeń pomocniczych. Jeżeli jednak w skład świadczonej usługi wchodzić będą czynności, które nie służą wyłącznie wykonaniu czynności głównej, zasadniczej, lecz mogą mieć również charakter samoistny, to wówczas nie ma podstaw dla traktowania ich jako elementu usługi kompleksowej. Co istotne, aby móc wskazać, że dana usługa jest usługą złożoną powinna się ona składać z różnych świadczeń, których realizacja prowadzi jednak do jednego celu. Na usługę złożoną składa się więc kombinacja różnych czynności, prowadzących do realizacji określonego celu – do wykonania świadczenia głównego, na które składają się różne świadczenia pomocnicze. Natomiast usługę należy uznać za pomocniczą, jeśli nie stanowi ona celu sama w sobie, lecz jest środkiem do pełnego zrealizowania lub wykorzystania usługi zasadniczej. Pojedyncza usługa traktowana jest zatem jako element usługi kompleksowej wówczas, jeżeli cel świadczenia usługi pomocniczej jest zdeterminowany przez usługę główną oraz nie można wykonać lub wykorzystać bez usługi pomocniczej usługi głównej.

Należy zauważyć, że koncepcję opodatkowania świadczeń kompleksowych wypracował Trybunał Sprawiedliwości UE, w wydanych orzeczeniach na podstawie pierwotnie obowiązującej Szóstej Dyrektywy Rady (77/388/EWG) oraz obecnie obowiązującej Dyrektywy VAT. W szczególności w wyroku w sprawie C-349/96 Card Protection Plan Ltd, Trybunał uznał, że jeżeli dwa lub więcej niż dwa świadczenia (czynności) dokonane przez podatnika na rzecz konsumenta są tak ściśle powiązane, że obiektywnie tworzą w aspekcie gospodarczym jedną całość, której rozdzielenie miałoby sztuczny charakter, to wszystkie te świadczenia lub czynności stanowią jednolite świadczenie dla celów podatku od wartości dodanej. Pogląd ten znajduje również potwierdzenie w wyroku w sprawie C-2/95 Sparekassernes Datacenter (SDC), czy też w sprawie C-41/04 Levob Verzekeringen BV i OV Bank NV.

Zatem w przypadku usług o charakterze złożonym, o ich opodatkowaniu decydować będzie to, czy w danych okolicznościach mamy do czynienia z jedną usługą kompleksową, czy też z szeregiem jednostkowych usług. Ocena tej okoliczności powinna odbywać się więc na podstawie tego, czy dokonywane czynności (świadczenia) wykazują ze sobą tak ścisłe powiązanie, że w sensie gospodarczym tworzą jedną całość, której rozdzielenie miałoby sztuczny charakter.

W ocenie tut. Organu w sytuacji opisanej w złożonym wniosku mamy do czynienia ze świadczeniem o charakterze kompleksowym. Usługa polegająca na uczestniczeniu w kampanii promującej dany koncert jest ściśle powiązana z wykonywaniem przedstawień artystycznych w postaci koncertów. Uczestniczenie w kampanii promującej dany koncert w istotny sposób przekładają się na dalsze losy wykonywanych przez Wnioskodawcę koncertów, a tym samym na dalsze świadczenie przez Stronę usług związanych z wykonywaniem przedstawień artystycznych.

Jak wskazuje Wnioskodawca, udział w kampanii promującej dany koncert odbywa się w ramach jednej umowy zawartej w związku z wykonywaniem koncertu, gdzie udział w kampanii promującej dany koncert ma charakter usługi pomocniczej do usługi głównej jaką jest wykonanie koncertu. Wynagrodzenie Wnioskodawcy za udział w kampanii reklamowej promującej dany koncert z reguły nie jest odrębnie kalkulowane, zatem wynagrodzenie za wykonanie koncertu zawiera w sobie należność za udział w kampanii reklamowej. Usługa reklamowa promująca dany koncert ma charakter usługi pomocniczej do usługi głównej jaką jest wykonanie koncertu. Świadczenie samej tylko usługi promującej koncert bez wykonania koncertu pozbawione byłoby sensu. Podmiot zamawiający usługę Wnioskodawcy zainteresowany jest przede wszystkim wykonaniem koncertu, czego konsekwencją jest wzięcie udziału przez Wnioskodawcę w kampanii promującej koncert.

Zatem powyższe działania promujące dany koncert stanowią czynności wykonywane w ramach kompleksowej usługi kulturalnej, jaką jest przedstawienie artystyczne w postaci koncertu, które korzystają / będą korzystały ze zwolnienia z podatku VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy VAT.


Tym samym stanowisko Wnioskodawcy zakresie pytania nr 4 należy uznać za prawidłowe.


Zgodnie z art. 14na Ordynacji podatkowej przepisów art. 14k–14n nie stosuje się, jeżeli stan faktyczny lub zdarzenie przyszłe będące przedmiotem interpretacji indywidualnej stanowi element czynności będących przedmiotem decyzji wydanej:

  1. z zastosowaniem art. 119a;
  2. w związku z wystąpieniem nadużycia prawa, o którym mowa w art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług.

Interpretacja indywidualna wywołuje skutki prawnopodatkowe tylko wtedy, gdy rzeczywisty opis sprawy będącej przedmiotem interpretacji pokrywał się będzie ze stanem faktycznym (opisem zdarzenia przyszłego) podanym przez Wnioskodawcę w złożonym wniosku. W związku z powyższym, w przypadku zmiany któregokolwiek elementu przedstawionego we wniosku opisu sprawy, udzielona odpowiedź traci swoją aktualność.


Interpretacja dotyczy zaistniałego stanu faktycznego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia zdarzenia oraz zdarzenia przyszłego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dniu wydania interpretacji.


Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, ul. Jasna 2/4, 00-013 Warszawa w dwóch egzemplarzach (art. 47 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – Dz. U. z 2017 r., poz. 1369, z późn.) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie albo aktu, o którym mowa w art. 3 § 2 pkt 4a (art. 53 § 1 ww. ustawy).

Jednocześnie, zgodnie art. 57a ww. ustawy, skarga na pisemną interpretację przepisów prawa podatkowego wydaną w indywidualnej sprawie, opinię zabezpieczającą i odmowę wydania opinii zabezpieczającej może być oparta wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd administracyjny jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania jest przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy), na adres: Krajowa Informacja Skarbowa, ul. Teodora Sixta 17, 43-300 Bielsko-Biała.


doradcapodatkowy.com gdy potrzebujesz własnej indywidualnej interpretacji podatkowej.

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji
Dołącz do zarejestrowanych użytkowników i korzystaj wygodnie z epodatnik.pl.   Rejestracja jest prosta, szybka i bezpłatna.

Reklama

Przejrzyj zasięgi serwisu epodatnik.pl od dnia jego uruchomienia. Zobacz profil przeciętnego użytkownika serwisu. Sprawdź szczegółowe dane naszej bazy mailingowej. Poznaj dostępne formy reklamy: display, mailing, artykuły sponsorowane, patronaty, reklama w aktywnych formularzach excel.

czytaj

O nas

epodatnik.pl to źródło aktualnej i rzetelnej informacji podatkowej. epodatnik.pl to jednak przede wszystkim źródło niezależne. Niezależne w poglądach od aparatu skarbowego, od wymiaru sprawiedliwości, od inwestorów kapitałowych, od prasowego mainstreamu.

czytaj

Regulamin

Publikacje mają charakter informacyjny. Wydawca dołoży starań, aby informacje prezentowane w serwisie były rzetelne i aktualne. Treści prezentowane w serwisie stanowią wyraz przekonań autorów publikacji, a nie źródło prawa czy urzędowo obowiązujących jego interpretacji.

czytaj