Interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach
IBPP2/4512-1058/15/WN
z 17 marca 2016 r.

 

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji

INTERPRETACJA INDYWIDUALNA

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 613 ze zm.) oraz § 2 i § 6 pkt 2 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 kwietnia 2015 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz.U. z 2015 r., poz. 643) Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach, działający w imieniu Ministra Finansów, stwierdza, że stanowisko Wnioskodawcy przedstawione we wniosku z 2 grudnia 2015 r. (data wpływu 8 grudnia 2015 r.), uzupełnionym pismem z 22 lutego 2016r. (data wpływu 25 lutego 2016r.), o wydanie interpretacji indywidualnej przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług jest:

  • prawidłowe - w zakresie stawki podatku VAT dla usług montażu lub naprawy instalacji solarnych w budynkach objętych społecznym programem mieszkaniowym wykonywanych na dachu lub na elewacji tego budynku,
  • nieprawidłowe - w zakresie stawki podatku VAT dla dostawy materiałów (części zapasowych) wykorzystywanych podczas napraw lub montażu w ramach umów serwisu instalacji solarnych.

UZASADNIENIE

W dniu 8 grudnia 2015r. wpłynął ww. wniosek o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie stawki podatku VAT dla montażu lub naprawy instalacji solarnych w budynkach objętych społecznym programem mieszkaniowym oraz stawki podatku VAT dla materiałów (części zapasowych) wykorzystywanych podczas napraw lub montażu w ramach umów serwisu instalacji solarnych.

Ww. wniosek został uzupełniony pismem z 22 lutego 2016r. (data wpływu 25 lutego 2016r.), przesłanym w związku z wezwaniem tut. organu z 8 lutego 2016r.

W przedmiotowym wniosku został przedstawiony następujący zaistniały stan faktyczny:


Wnioskodawca jest czynnym i zarejestrowanym podatnikiem podatku od towarów i usług. W dniu 16 listopada 2015 roku Wnioskodawca zawarł umowę z Powiatem, której przedmiotem jest serwis zastępczy w ramach „Programu zwiększania wykorzystania odnawialnych źródeł energii i poprawy jakości powietrza w obrębie obszarów NATURA 2000, Powiatu obejmujący Część nr 1 zamówienia, tj.: serwis instalacji solarnych dla domów jednorodzinnych położonych na terenie Powiatu , dostawę niezbędnych części do serwisowania instalacji o parametrach nie gorszych niż zamontowane w ramach poprzedniej umowy z 2012 roku. Użytkownikami instalacji solarnych, których dotyczy umowa są osoby fizyczne nie posiadające fachowej wiedzy w przedmiocie eksploatacji instalacji solarnych. Instalacje solarne, których dotyczy umowa, znajdują się w obrębie budynków jednorodzinnych. Budynki te z uwagi na ich wielkość (do 300m 2) są zaliczone do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym. Wnioskodawca, w celu każdorazowego potwierdzenia, że budynek jednorodzinny nie ma powierzchni większej niż 300m 2, przygotował stosowną rubrykę na wykorzystywanej karcie serwisowej, na której właściciel budynku będzie potwierdzał, że wielkość budynku nie przekracza 300m 2.

W ramach umowy Wnioskodawca będzie podejmował czynności co do zasady na podstawie pisemnego zlecenia podpisanego przez Koordynatora projektu lub osobę przez niego upoważnioną. Zgodnie z umową czynności te mają polegać na usuwaniu usterek powstałych w instalacji solarnej. W umowie zostały wymienione przykłady działań podejmowanych przez Wnioskodawcę: realizacja zgłoszeń serwisowych w razie pęknięcia zaworów, śrubunków, zalania kotłowni, wybijania bezpieczników przez instalacje solarne. Przed rozpoczęciem prac serwisowych Wnioskodawca określa rodzaj zgłoszenia i zakres części niezbędnych do naprawy instalacji solarnej. Czynności podejmowane przez Wnioskodawcę dotyczyć więc mają bieżących napraw instalacji solarnych oraz wymianie uszkodzonych części na nowe. Zgodnie z umową serwis wykonywany przez Wnioskodawcę ma obejmować również konserwację, jednak tylko w ramach czynności serwisowych i bez dodatkowego wynagrodzenia (nieodpłatnie), tj.: sprawdzenie ciśnienia w układzie solarnym, temperatury zamarzania płynu solarnego, ciśnienia w naczyniu przeponowym wodnym, ciągłości izolacji wewnątrz i na zewnątrz, jacketingu, sprawdzenia ułożenia ciągłości kabli, ułożenia kolektorów, ciśnienia wody w sieci wodociągowej. Dlatego też zawarta umowa pozwala Wnioskodawcy na uzyskanie przychodu tylko w razie naprawienia uszkodzonej części instalacji solarnej, a bieżąca konserwacja jest wyłącznie elementem dodatkowym i nie wpływającym w żaden sposób na wysokość wynagrodzenia. Wskazują na to także inne postanowienia umowy, zgodnie z którymi w celu jej wykonania i uzyskania wynagrodzenia Wnioskodawca jest zobowiązany zabierać wszystkie wymontowane z instalacji solarnej części, oznaczać je w sposób umożliwiający identyfikację i okazywać je zamawiającemu. To, że dla ustalenia wynagrodzenia relewantne jest tylko dokonanie naprawy instalacji podkreśla również fakt, że zamawiający wymaga dokumentowania w postaci zdjęć faktu dokonania naprawy lub wymiany elementu. Należy wskazać, że wynagrodzenie będzie ustalone na podstawie iloczynu liczby akcji serwisowych i/lub wykorzystanego materiału oraz ustalonej stawki jednostkowej. Podstawą wypłaty wynagrodzenia jest zgodnie z umową dostarczenie łącznie następujących dowodów wykonania serwisu: raportu z wykonanych czynności wraz ze wskazaniem czasu ich trwania, zestawienia rachunków, faktur związanych z poniesionymi kosztami, zestawienia zamontowanych części, kopii zlecenia czynności serwisowych od zamawiającego, dokumentacji: karty serwisowej, zdjęć elementów instalacji przed wymianą, naprawą, zdjęć elementów instalacji po naprawie, zdjęć konserwacji instalacji; zużytych części, potwierdzenia wykonania serwisu przez użytkownika instalacji oraz przekazania kart gwarancyjnych. Wynagrodzenie zostanie wypłacone dopiero gdy przedstawiony komplet dokumentów nie budzi wątpliwości co do zakresu zgodności wykonania usługi ze zleceniem Zamawiającego oraz umożliwia identyfikację zakresu rzeczowego naprawy, miejsca wykonania, użytych części.

Poza naprawą instalacji solarnych Wnioskodawca przewiduje sytuacje, w których instalację trzeba będzie założyć na nowo albo ulepszyć. Założenie nowej instalacji będzie w tym przypadku dotyczy tego samego problemu, a mianowicie montażu instalacji solarnej na budynkach jednorodzinnych, których wielkości w chwili podpisania umowy nie powinna przekraczać 300m 2.

Dodatkowo Wnioskodawca uzupełnił opis sprawy, informując:

  1. Instalacje solarne, których dotyczy umowa zawsze muszą być skierowane w kierunku południowym. Dlatego też instalacje solarne zawsze znajdują się na terenie nieruchomości, w jednym z czterech wariantów: na dachu budynku mieszkalnego lub na elewacji budynku mieszkalnego, lub na budynku gospodarczym, lub w ogrodzie na betonowych słupkach.
  2. Zgodnie z wnioskiem o wydanie interpretacji, umowa o serwis instalacji solarnych dotyczy wyłącznie domów jednorodzinnych. Są to więc obiekty budownictwa mieszkaniowego - budynki mieszkalne stałego zamieszkania sklasyfikowane w Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych w dziale 11. Zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia I999r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych (PKOB) (Dz. U. Nr 112, poz. 1316 ze zm.) symbol PKOB obiektów, których dotyczy montaż instalacji solarnych to: sekcja 1, dział 11, grupa 111, klasa 110 (PKOB 11).
  3. Po pierwsze, montaż instalacji solarnych mieści się w zakresie modernizacji. W wyniku montażu instalacji solarnej trwale połączonej z budynkiem następuje podniesienie jego wartości i funkcjonalności. Montaż instalacji solarnych prowadzi do podwyższenia wartości użytkowej budynku, a sama instalacja staje się jego integralną częścią.
    Po drugie, serwisowanie instalacji solarnych mieści się w zakresie remontu. Serwisowanie instalacji solarnej w rozumieniu zawartej przez Wnioskodawcę umowy oznacza naprawę i konserwację urządzeń, przy czym Wnioskodawca osiąga przychód wyłącznie w przypadku naprawy instalacji, co jednoznacznie jest przesądzone w umowie. Dzięki usługom serwisu umożliwione zostaje prawidłowe funkcjonowanie instalacji solarnej.
  4. Usługi serwisu i naprawy instalacji solarnych wykonywane na podstawie umowy zawartej przez Wnioskodawcę stanowią w gruncie rzeczy usługi remontu. W ramach serwisowania instalacji Wnioskodawca dokonuje konserwacji oraz naprawy urządzeń. Przychód uzyskuje wyłącznie w razie dokonania naprawy instalacji. Oznacza to tyle, że w ramach umowy Wnioskodawca jest co prawda również zobowiązany do konserwacji instalacji, ale nie osiąga z tego tytułu żadnych korzyści majątkowych. Zapłatę otrzymuje dopiero w razie dokonania naprawy instalacji, która jak wskazano szczegółowo we wniosku o wydanie interpretacji, mieści się w zakresie czynności, o których mowa w art. 41 ust. 12 ustawy z dnia 11 marca 2004r. o podatku od towarów i usług, tzn. remontu.
  5. W praktyce występują dwie sytuacje: pierwsza, kiedy wartość użytych materiałów bez podatku wchodzących w podstawę opodatkowania świadczenia tych robót konserwacyjnych przekracza 50% tej podstawy: druga, kiedy nie przekracza. Należy wskazać, że sytuacje te są ściśle uwarunkowane rodzajem materiału, który uległ uszkodzeniu. Część z materiałów wykorzystywanych w instalacjach solarnych jest kosztowna, wówczas wartość towaru przekracza wartość robót. Jeżeli natomiast uszkodzeniu ulegną tanie części, wówczas znacznie większą wartość mają wykonane usługi.
  6. Wykonywane czynności są fakturowane w sposób zgodny z obowiązującymi przepisami, w szczególności zgodnie z ustawą z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług. Wystawiane są dwie faktury: jedna określająca wynagrodzenie za robociznę oraz druga faktura na materiał.
  7. Cena usługi określona na fakturze obejmuje koszt robocizny. Na materiał jest wystawiona oddzielna faktura.

W związku z powyższym opisem zadano następujące pytania:

Czy czynności podejmowane w zakresie naprawy lub montażu instalacji solarnych (jeżeli będą zakładane od nowa na budynku) na domu jednorodzinnym, którego wielkość nie przekracza 300m 2 może zostać opodatkowana podatkiem od towarów i usług w wysokości 8%, a jeżeli tak, czy wystarczającą podstawą do udowodnienia, że budynki te zaliczane są do kategorii budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym, jest każdorazowe poświadczenie przez właściciela budynku jego wielkości na karcie serwisowej?

Czy materiały (części zapasowe) wykorzystywane podczas napraw lub montażu w ramach umów serwisu instalacji solarnych mogą być również objęte stawką 8%?

Stanowisko Wnioskodawcy:

W ocenie Wnioskodawcy wykonanie przez niego usługi montażu i serwisu instalacji solarnych powinno zostać na podstawie art. 41 ust. 12 ustawy z dnia 11 marca 2004r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2011r., Nr 177, poz. 1054 ze zm.) opodatkowane 8-śmio procentową stawką podatku od towarów i usług. Zgodnie z tym przepisem stawkę podatku, o której mowa w ust. 2, stosuje się do dostawy, budowy, remontu, modernizacji, termomodernizacji lub przebudowy obiektów budowlanych lub ich części zaliczonych do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym. W ust. 2 natomiast wskazano, że dla towarów i usług, wymienionych w załączniku nr 3 do ustawy, stawka podatku wynosi 7%, z zastrzeżeniem ust. 12 i art. 114 ust. 1. Obowiązywanie tego przepisu jest jednak zawieszone do 31 grudnia 2016r. i do tego czasu stawka podatku wynosi 8%.

W związku z powyższym należy wskazać, że dla zastosowania 8-śmio procentowej stawki podatku od towarów i usług, należy spełnić przesłanki określone w wyżej wskazanym przepisie. Po pierwsze, dana kategoria czynności musi należeć do grupy i wskazanych: dostawy, budowy, remontu, modernizacji, termomodernizacji lub przebudowy obiektów budowlanych lub ich części, a po drugie obiekty budowlane muszą należeć do kategorii budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym. Przesłanki te muszą być spełnione kumulatywnie, co ma miejsce w przedmiotowej sprawie.

Pojęcia dostawy, budowy, remontu, modernizacji, termomodernizacji lub przebudowy obiektów budowlanych lub ich części nie zostały zdefiniowane w ustawie o podatku od towarów i usług. Jednak w piśmiennictwie przyjęto, że należy je rozumieć zgodnie z ich potocznym rozumieniem, jako prace o charakterze odtworzeniowym bądź ulepszeniowym dotyczące danego lokalu bądź budynku (tak: Bartosiewicz A., VAT. Komentarz, LEX, 2015). Dodatkowo w orzecznictwie podkreśla się, że czynności wymienione w przepisie powinny być rozumiane zgodnie z ich potocznym znaczeniem (zob. wyrok NSA z dnia 12 marca 2014 r., I FSK 617/13, LEX nr 1463725). Dlatego też należy uznać, że zarówno montaż jak i serwis instalacji solarnych oznaczają odpowiednio modernizację oraz remont obiektu budowlanego lub jego części. W wyniku tych czynności instalacja solarna trwale połączona z budynkiem podnosi jego wartość i funkcjonalność, a jej naprawa umożliwia prawidłowe działanie.

W judykaturze wskazano, że określona w powołanym powyżej przepisie modernizacja oznacza unowocześnienie, ulepszenie, udoskonalenie, podniesienie standardu obiektu budowlanego lub jego części (zob. wyrok NSA z dnia 12 marca 2014r., I FSK 617/13, LEX nr 1463725). Stanowisko takie zostało również przyjęte w wyroku NSA z dnia 17 stycznia 2013r., I FSK 356/12, LEX nr 1360661, w którym wskazano, że jeżeli zamontowane urządzenia staną się integralną częścią budynku lub lokalu mieszkalnego i dojdzie do podniesienia wartości użytkowej budynku lub lokalu mieszkalnego, to wykonaną usługę można traktować jako "modernizację", o której mowa w art. 41 ust. 12 ustawy VAT. W tym orzeczeniu podkreślono, że nawet czynności polegające na montażu rolet wewnętrznych mogą zostać zaliczone do modernizacji lokalu (budynku) mieszkalnego; będzie tak, jeśli rolety są trwale połączone z elementami konstrukcyjnymi obiektu budowlanego lub jego części.

W świetle powyższych twierdzeń należy bez żadnych wątpliwości uznać, że montaż instalacji solarnych prowadzi do podwyższenia wartości użytkowej budynku, a sama instalacja staje się jego integralną częścią. Dlatego też montaż instalacji solarnych na budynkach jednorodzinnych mieści się w pojęciu „modernizacji" w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług.

Natomiast serwisowanie instalacji solarnej w rozumieniu zawartej przez Wnioskodawcę umowy oznacza naprawę i konserwację urządzeń, przy czym przychód osiąga on wyłącznie w przypadku naprawy. W związku z tym opodatkowany przychód powstaje wyłącznie na skutek wykonania usługi naprawy. Badając, zgodnie z zaleceniami NSA, potoczne rozumienie pojęć .serwis" i „naprawa", można posłużyć się wyjaśnieniami zawartymi w Słownika Języka Polskiego PWN (wersja elektroniczna - http://sjp.pwn.pi). Zgodnie z nimi serwis może oznaczać obsługę w zakresie napraw lub konserwacji sprzętu; też: zespół osób wykonujących usługi w tym zakresie". Natomiast pojęcie naprawy to „usunięcie w czymś usterek, uszkodzeń i doprowadzenie czegoś do stanu używalności", ale również „zmiana na lepsze". Dlatego też należy uznać, że serwis instalacji solarnych w pełni wpasowuje się w ustawowo wskazane pojęcie „remontu", przez co, jak wskazuje się w judykaturze, należy uznawać prace o charakterze odtworzeniowym dotyczące danego lokalu bądź budynku (zob. wyrok WSA w Krakowie z dnia 23 marca 2011r. I SA/Kr 1751/10, LEX nr 785841). Stanowisko to jest w pełni zasadne oraz spójne z dotychczasowym orzecznictwem sądów najwyższych instancji. W tym zakresie przytoczyć można wyrok WSA w Warszawie z dnia 24 maja 2013r., III SA/Wa 2343/12, Rzeczposp. PiP 2013/142/3, w którym explixite wskazano, że „wykonanie robót konserwacyjnych oraz - w ramach kompleksowości usługi niewielkich czynności remontowych korzysta z preferencyjnego opodatkowania VAT - 8 procent".

W związku z powyższym usługi świadczone przez Wnioskodawcę, a związane z montażem lub serwisowaniem instalacji solarnych wchodzą w zakres pierwszej przesłanki z dwóch wskazanych w art. 41 ust. 12 ustawy o podatku od towarów i usług. W sprawie spełniona jest również druga z przesłanek, tj. prace dotyczą wyłącznie obiektów budowlanych lub ich części zaliczonych do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym.

W ustawie o podatku od towarów i usług zawarto definicję budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym. Zgodnie z art. 41 ust. 12a rozumie się przez nie obiekty budownictwa mieszkaniowego lub ich części, z wyłączeniem lokali użytkowych, oraz lokale mieszkalne w budynkach niemieszkalnych sklasyfikowanych. w Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych w dziale 12, a także obiekty sklasyfikowane w Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych w klasie ex 1264 - wyłącznie budynki instytucji ochrony zdrowia świadczących usługi zakwaterowania z opieką lekarską i pielęgniarską, zwłaszcza dla ludzi starszych i niepełnosprawnych, z zastrzeżeniem ust. 12b. W art. 12b wskazano natomiast, że do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym określonego w ust. 12a nie zalicza się budynków mieszkalnych jednorodzinnych, których powierzchnia użytkowa przekracza 300m 2 oraz lokali mieszkalnych, których powierzchnia użytkowa przekracza 150m 2. Zgodnie z art. 12c w przypadku budownictwa mieszkaniowego o powierzchni przekraczającej limity określone w ust. 12b stawkę podatku, o której mowa w ust. 2, stosuje się tylko do części podstawy opodatkowania odpowiadającej udziałowi powierzchni, użytkowej kwalifikującej do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym w całkowitej powierzchni użytkowej.

Należy wskazać, że obecnie do obiektów budownictwa mieszkaniowego kwalifikuje się wszystkie budynki z działu 11 PKOB. Do obiektów budownictwa mieszkaniowego zaliczyć należy zatem budynki mieszkalne jednorodzinne (PKOB 111), a w przedmiotowej sprawie tylko takich dotyczą modernizacje i remonty instalacji solarnych. Jedynym problemem praktycznym w sytuacji Wnioskodawcy jest to, że przepisy ustawy nie określają, w jaki sposób liczyć powierzchnię użytkową w danym lokalu mieszkalnym bądź budynku mieszkalnym. Dlatego też zasadne będzie dysponowanie oświadczeniem właściciela budynku, że jego powierzchnia nie przekracza 300m 2. Natomiast w sytuacji, gdy powierzchnia budynku będzie przekraczała 300 m2, konieczne będzie zbadanie jego wartości użytkowej. W tym zakresie Wnioskodawca również będzie polegał na pisemnym oświadczeniu właściciela budynku, który będzie miał możliwość swobody w wyborze metody obliczenia wartości użytkowej domu. Następnie do części podstawy opodatkowania odpowiadającej udziałowi powierzchni użytkowej kwalifikującej do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym w całkowitej powierzchni użytkowej (300m 2) zastosowanie znajdzie stawka 8%, a do pozostałej części stawka 23%.

W związku z powyższym należy uznać, że stawka 8% podatku od towarów i usług znajdzie zastosowanie także do materiałów wykorzystywanych do napraw i instalacji. W przedmiotowej sprawie za materiał do wykonywania napraw w ramach zawartej umowy jest wystawiana faktura z opodatkowaniem 23%, ponieważ Zamawiający chciał posiadać magazyn części zapasowych. Części zapasowe są kupowane w większej ilości, jeżeli nie będą zużyte w czasie trwania umowy, zostaną zwrócone Zamawiającemu. Gdy wykonywany jest serwis instalacji, Wnioskodawca pobiera części z magazynu. Części, które zostały wykorzystane w naprawach są przedstawione Zamawiającemu w miesięcznym zestawieniu. Gdyby jednak Wnioskodawca musiał dokonać naprawy z własnych części, wówczas pozostaje na stanowisku, że mógłby zastosować 8% stawkę podatku. Wynika to z dotychczasowych orzeczeń i wydawanych interpretacji. Przykładowo w interpretacji z 29 lipca 2013 r. IPPP1/443-582/13-2/IGo wyjaśniono, że „jeżeli przedmiotem sprzedaży jest usługa remontowa, budowlana, budowlano-montażowa, wówczas nie można z niej wyłączyć poszczególnych elementów kosztów do odrębnej sprzedaży, ponieważ obrotem podatnika jest uzgodniona kwota za wykonanie określonej usługi, bez względu na jej poszczególne elementy (materiały, robocizna, transport, zużyta energia, narzędzia itp.). Wyliczenie, co składa się na wykonaną usługę, ma istotne znaczenie informacyjne przy ustalaniu ceny, jednak nie może uzasadniać odrębnego kwalifikowania poszczególnych elementów zawartych w tym wyliczeniu (dla celów podatkowych)" - dlatego jeżeli z umowy wynika, że chodzi o kompleksową usługę, stawka wyniesie 8% od całości. Jeśli natomiast strony będą odrębnie rozliczać zakup poszczególnych elementów, a osobno robociznę - należy zastosować osobne stawki dla sprzedaży materiałów, osobne dla usługi."

W świetle przedstawionego stanu faktycznego oraz prawnego i stanowisk prezentowanych w doktrynie i orzecznictwie powyższe stanowisko należy uznać za prawidłowe.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego zaistniałego stanu faktycznego jest:

  • prawidłowe - w zakresie stawki podatku VAT dla usług montażu lub naprawy instalacji solarnych w budynkach objętych społecznym programem mieszkaniowym wykonywanych na dachu lub na elewacji tego budynku mieszkalnego,
  • nieprawidłowe - w zakresie stawki podatku VAT dla dostawy materiałów (części zapasowych) wykorzystywanych podczas napraw lub montażu w ramach umów serwisu instalacji solarnych.

Zgodnie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2011r. Nr 177, poz. 1054 ze zm.), zwanej dalej ustawą lub ustawą o VAT, opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (…) – art. 7 ust. 1 ustawy.

Przepis art. 8 ust. 1 ustawy stanowi, iż przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 (…).

Przez towary – stosownie do art. 2 pkt 6 ustawy – rozumie się rzeczy oraz ich części, a także wszelkie postacie energii.

Zgodnie z art. 5a ww. ustawy towary lub usługi będące przedmiotem czynności, o których mowa w art. 5, wymienione w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o statystyce publicznej, są identyfikowane za pomocą tych klasyfikacji, jeżeli dla tych towarów i usług przepisy ustawy lub przepisy wykonawcze wydane na jej podstawie powołują symbole statystyczne.

Na podstawie art. 41 ust. 1 ww. ustawy o podatku od towarów i usług, stawka podatku wynosi 22%, z zastrzeżeniem ust. 2-12c, art. 83, art. 119 ust. 7, art. 120 ust. 2 i 3, art. 122 i art. 129 ust. 1.

W myśl art. 41 ust. 2 ustawy, dla towarów i usług, wymienionych w załączniku nr 3 do ustawy, stawka podatku wynosi 7%, z zastrzeżeniem ust. 12 i art. 114 ust. 1.

Natomiast stosownie do treści art. 146a pkt 1 i 2 ww. ustawy, w okresie od dnia 1 stycznia 2011r. do dnia 31 grudnia 2016 r., z zastrzeżeniem art. 146f:

  1. stawka podatku, o której mowa w art. 41 ust. 1 i 13, art. 109 ust. 2 i art. 110, wynosi 23 %;
  2. stawka podatku, o której mowa w art. 41 ust. 2, art. 120 ust. 2 i 3 oraz w tytule załącznika nr 3 do ustawy, wynosi 8 %.

Stawkę podatku, o której mowa w art. 41 ust. 2 ustawy o podatku od towarów i usług, stosuje się – w myśl ust. 12 wskazanego artykułu – do dostawy, budowy, remontu, modernizacji, termomodernizacji lub przebudowy obiektów budowlanych lub ich części zaliczanych do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym.

Przez budownictwo objęte społecznym programem mieszkaniowym, zgodnie z ust. 12a tego artykułu, rozumie się obiekty budownictwa mieszkaniowego lub ich części, z wyłączeniem lokali użytkowych, oraz lokale mieszkalne w budynkach niemieszkalnych sklasyfikowanych w Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych w dziale 12, a także obiekty sklasyfikowane w Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych w dziale ex 1264 – wyłącznie budynki instytucji ochrony zdrowia świadczących usługi zakwaterowania z opieką lekarską i pielęgniarską, zwłaszcza dla ludzi starszych i niepełnosprawnych, z zastrzeżeniem ust. 12b.

Według art. 2 pkt 12 ustawy, przez obiekty budownictwa mieszkaniowego rozumie się budynki mieszkalne stałego zamieszkania sklasyfikowane w PKOB w dziale 11.

Do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym, zgodnie z art. 41 ust. 12b ustawy, nie zalicza się:

  1. budynków mieszkalnych jednorodzinnych, których powierzchnia użytkowa przekracza 300m 2,
  2. lokali mieszkalnych, których powierzchnia użytkowa przekracza 150m 2.

W myśl ust. 12c powołanego artykułu, w przypadku budownictwa mieszkaniowego o powierzchni przekraczającej limity określone w ust. 12b stawkę podatku, o której mowa w ust. 2, stosuje się tylko do części podstawy opodatkowania odpowiadającej udziałowi powierzchni użytkowej kwalifikującej do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym w całkowitej powierzchni użytkowej.

Jak wynika z ww. art. 2 pkt 12, ustawa o podatku od towarów i usług, poprzez podanie klasyfikacji, odwołuje się do Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych. Zatem, dla celów podatku od towarów i usług stosuje się przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1999 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych (PKOB) (Dz. U. Nr 112, poz. 1316 ze zm.), stanowiącej usystematyzowany wykaz obiektów budowlanych.

Zgodnie z ww. rozporządzeniem, w dziale 11 mieszczą się budynki mieszkalne. Dział ten obejmuje grupy budynków: 111 - mieszkalnych jednorodzinnych, 112 - o dwóch mieszkaniach i wielomieszkaniowe, 113 - zbiorowego zamieszkania.

Celem właściwego zdefiniowania pojęcia obiektu budownictwa mieszkaniowego i co się z tym wiąże stosowania odpowiedniej stawki podatkowej, Wnioskodawca winien uwzględniać regulacje wynikające z przywołanego art. 2 pkt 12 ustawy o podatku od towarów i usług.

W znaczeniu słownikowym („Współczesny słownik języka polskiego”, red. Bogusław Dunaj, wyd. Langenscheidt Polska Sp. z o.o.), „remont” oznacza zespół czynności, w których wyniku przywraca się sprawność, wartość użytkową jakiegoś obiektu, urządzenia, natomiast „montaż” to składanie, łączenie, ustawianie z poszczególnych części maszyn, urządzeń, budowli; zakładanie instalacji. Z kolei „instalować” oznacza zakładać, montować jakieś urządzenia techniczne. Istotą remontu są więc wszystkie działania przywracające pierwotny stan techniczny i użytkowy w istniejącym obiekcie budowlanym lub lokalu mieszkalnym.

Modernizacja to „unowocześnienie i usprawnienie czegoś” – według internetowego słownika języka polskiego (Wydawnictwo Naukowe PWN S.A.).

Natomiast „naprawa” – według Słownika języka polskiego (Elżbieta Sobol, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2005, str. 504, kol. 2) – oznacza doprowadzenie czegoś do stanu używalności, do porządku, usunięcie w czymś usterek, uszkodzeń: naprawienie, reperacja, remont.

Zauważa się, że przy ustaleniu właściwej stawki podatku VAT decydujące znaczenie ma ustalenie, co jest przedmiotem sprzedaży, czy podatnik dokonuje dostawy towarów czy świadczy usługę oraz czy czynności wykonywane przez podatnika uznać można za budowę, remont, modernizację, termomodernizację, przebudowę obiektów budowlanych lub ich części zaliczonych do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym.

Podkreślić należy, że pojęcia używane do oznaczenia towaru lub usługi opodatkowanych stawką obniżoną należy interpretować ściśle, zważywszy, że możliwość zastosowania stawki preferencyjnej stanowi odstępstwo od ogólnej zasady, zgodnie z którą towary i usługi opodatkowane są stawką podstawową (art. 41 ust. 1 ustawy). Stosowanie stawki podstawowej ma zatem charakter reguły ogólnej. Dlatego wszelkie wyjątki od tej reguły powinny być interpretowane w sposób ścisły, równocześnie zgodnie z celami realizowanymi przez te odstępstwa oraz zgodnie z zasadą neutralności i powszechności VAT.

Z opisu sprawy wynika, że Wnioskodawca zawarł umowę, której przedmiotem jest serwis zastępczy, tj.: serwis 2349 instalacji solarnych dla domów jednorodzinnych, dostawę niezbędnych części do serwisowania instalacji o parametrach nie gorszych niż zamontowane w ramach poprzedniej umowy z 2012 roku. Użytkownikami instalacji solarnych, których dotyczy umowa są osoby fizyczne nie posiadające fachowej wiedzy w przedmiocie eksploatacji instalacji solarnych. Instalacje solarne, których dotyczy umowa, znajdują się w obrębie budynków jednorodzinnych. Budynki te z uwagi na ich wielkość (do 300m 2) są zaliczone do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym.

W ramach umowy Wnioskodawca będzie podejmował czynności co do zasady na podstawie pisemnego zlecenia podpisanego przez Koordynatora projektu lub osobę przez niego upoważnioną. Zgodnie z umową czynności te mają polegać na usuwaniu usterek powstałych w instalacji solarnej. W umowie zostały wymienione przykłady działań podejmowanych przez Wnioskodawcę: realizacja zgłoszeń serwisowych w razie pęknięcia zaworów, śrubunków, zalania kotłowni, wybijania bezpieczników przez instalacje solarne. Przed rozpoczęciem prac serwisowych Wnioskodawca określa rodzaj zgłoszenia i zakres części niezbędnych do naprawy instalacji solarnej. Czynności podejmowane przez Wnioskodawcę dotyczyć więc mają bieżących napraw instalacji solarnych oraz wymianie uszkodzonych części na nowe. Zgodnie z umową serwis wykonywany przez Wnioskodawcę ma obejmować również konserwację, jednak tylko w ramach czynności serwisowych i bez dodatkowego wynagrodzenia (nieodpłatnie), tj.: sprawdzenie ciśnienia w układzie solarnym, temperatury zamarzania płynu solarnego, ciśnienia w naczyniu przeponowym wodnym, ciągłości izolacji wewnątrz i na zewnątrz, jacketingu, sprawdzenia ułożenia ciągłości kabli, ułożenia kolektorów, ciśnienia wody w sieci wodociągowej. Dlatego też zawarta umowa pozwala Wnioskodawcy na uzyskanie przychodu tylko w razie naprawienia uszkodzonej części instalacji solarnej, a bieżąca konserwacja jest wyłącznie elementem dodatkowym i nie wpływającym w żaden sposób na wysokość wynagrodzenia. Wskazują na to także inne postanowienia umowy, zgodnie z którymi w celu jej wykonania i uzyskania wynagrodzenia Wnioskodawca jest zobowiązany zabierać wszystkie wymontowane z instalacji solarnej części, oznaczać je w sposób umożliwiający identyfikację i okazywać je zamawiającemu. To, że dla ustalenia wynagrodzenia relewantne jest tylko dokonanie naprawy instalacji podkreśla również fakt, że zamawiający wymaga dokumentowania w postaci zdjęć faktu dokonania naprawy lub wymiany elementu. Wynagrodzenie będzie ustalone na podstawie iloczynu liczby akcji serwisowych i/lub wykorzystanego materiału oraz ustalonej stawki jednostkowej.

Poza naprawą instalacji solarnych Wnioskodawca przewiduje sytuacje, w których instalację trzeba będzie założyć na nowo albo ulepszyć. Założenie nowej instalacji będzie w tym przypadku dotyczy tego samego problemu, a mianowicie montażu instalacji solarnej na budynkach jednorodzinnych, których wielkości w chwili podpisania umowy nie powinna przekraczać 300m 2.

Instalacje solarne, których dotyczy umowa zawsze muszą być skierowane w kierunku południowym. Dlatego też instalacje solarne zawsze znajdują się na terenie nieruchomości, w jednym z czterech wariantów: na dachu budynku mieszkalnego lub na elewacji budynku mieszkalnego, lub na budynku gospodarczym, lub w ogrodzie na betonowych słupkach.

Umowa o serwis instalacji solarnych dotyczy wyłącznie domów jednorodzinnych. Są to więc obiekty budownictwa mieszkaniowego - budynki mieszkalne stałego zamieszkania sklasyfikowane w Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych w dziale 11. Zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia I999r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych (PKOB) (Dz. U. Nr 112, poz. 1316 ze zm.) symbol PKOB obiektów, których dotyczy montaż instalacji solarnych to: sekcja 1, dział 11, grupa 111, klasa 110 (PKOB 11).

Montaż instalacji solarnych mieści się w zakresie modernizacji. W wyniku montażu instalacji solarnej trwale połączonej z budynkiem następuje podniesienie jego wartości i funkcjonalności. Montaż instalacji solarnych prowadzi do podwyższenia wartości użytkowej budynku, a sama instalacja staje się jego integralną częścią.

Po drugie, serwisowanie instalacji solarnych mieści się w zakresie remontu. Serwisowanie instalacji solarnej w rozumieniu zawartej przez Wnioskodawcę umowy oznacza naprawę i konserwację urządzeń, przy czym Wnioskodawca osiąga przychód wyłącznie w przypadku naprawy instalacji, co jednoznacznie jest przesądzone w umowie. Dzięki usługom serwisu umożliwione zostaje prawidłowe funkcjonowanie instalacji solarnej.

Usługi serwisu i naprawy instalacji solarnych wykonywane na podstawie umowy zawartej przez Wnioskodawcę stanowią w gruncie rzeczy usługi remontu. W ramach serwisowania instalacji Wnioskodawca dokonuje konserwacji oraz naprawy urządzeń. Przychód uzyskuje wyłącznie w razie dokonanie naprawy instalacji. Oznacza to tyle, że w ramach umowy Wnioskodawca jest co prawda również zobowiązany do konserwacji instalacji, ale nie osiąga z tego tytułu żadnych korzyści majątkowych. Zapłatę otrzymuje dopiero w razie dokonania naprawy instalacji, która jak wskazano szczegółowo we wniosku o wydanie interpretacji, mieści się w zakresie czynności, o których mowa w art. 41 ust. 12 ustawy z dnia 11 marca 2004r. o podatku od towarów i usług, tzn. remontu.

Wykonywane czynności są fakturowane w sposób zgodny z obowiązującymi przepisami, w szczególności zgodnie z ustawą z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług. Wystawiane są dwie faktury: jedna określająca wynagrodzenie za robociznę oraz druga faktura na materiał.

Cena usługi określona na fakturze obejmuje koszt robocizny. Na materiał jest wystawiona oddzielna faktura.

Wątpliwości Wnioskodawcy dotyczą w pierwszej kolejności prawidłowości stawki podatku VAT jaką należy zastosować dla usługi związanej z naprawą lub montażem instalacji solarnych (jeżeli będą zakładane od nowa na budynku) na domu jednorodzinnym.

Powołane wyżej przepisy prawa podatkowego prowadzą do wniosku, iż warunkiem zastosowania preferencyjnej 8% stawki podatku, na podstawie art. 41 ust. 2 w zw. z art. 146a pkt 2 ustawy o VAT, jest spełnienie dwóch przesłanek. Po pierwsze, zakres wykonywanych czynności musi dotyczyć dostawy, budowy, remontu, modernizacji, termomodernizacji, czy przebudowy obiektów budowlanych lub ich części. Po drugie, budynki lub ich części, których dotyczą ww. czynności muszą być zaliczane do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym. Niespełnienie chociażby jednej z powyższych przesłanek powoduje, że transakcja nie może korzystać z preferencyjnej 8% stawki podatku.

Analiza przedstawionych okoliczności sprawy oraz treści powołanych przepisów prawa prowadzi do stwierdzenia, że usługi montażu lub naprawy instalacji solarnych na budynkach mieszkalnych stanowiących obiekty objęte społecznym programem mieszkaniowym, o których mowa w art. 41 ust. 12a ustawy, wykonywane odpowiednio w ramach modernizacji lub remontu tego budynku, opodatkowane są 8% stawką podatku, zgodnie z art. 41 ust. 2 w związku z art. 146a pkt 2 ustawy.

Zatem stanowisko Wnioskodawcy w powyższym zakresie jest prawidłowe.

Wątpliwość Wnioskodawcy budzi również kwestia czy materiały (części zapasowe) wykorzystywane podczas napraw lub montażu w ramach umów serwisu instalacji solarnych mogą być objęte stawką 8%.

Zastosowanie jednej stawki podatku od towarów i usług i opodatkowanie nią zarówno usługi, jak i dostawy materiałów wykorzystywanych do wykonania tej usługi, uwarunkowane jest zakresem, w jakim prowadzona jest działalność gospodarcza oraz przedmiotem umowy zawartej ze zleceniodawcą.

Strony w umowach cywilnoprawnych określają, co jest przedmiotem sprzedaży. Jeżeli przedmiotem sprzedaż jest np. usługa remontowa, wówczas nie można z niej wyłączyć poszczególnych elementów kosztów do odrębnej sprzedaży, ponieważ obrotem podatnika jest uzgodniona kwota za wykonanie określonej usługi, bez względu na jej poszczególne elementy (materiały, robocizna, transport, zużyta energia, narzędzia, itp.). Wyliczenie, co składa się na wykonaną usługę, ma istotne znaczenie informacyjne przy ustalaniu ceny, jednak nie może uzasadniać odrębnego kwalifikowania poszczególnych elementów zawartych w tym wyliczeniu (dla celów podatkowych).

Z przedstawionego we wniosku zdarzenia przyszłego wynika, że przedmiotem umowy jest usługa serwisu instalacji solarnych oraz dostawy niezbędnych części do serwisowania tych instalacji. Dla ww. usług wystawiane są dwie faktury: jedna określająca wynagrodzenie za robociznę oraz druga faktura na materiał. Cena usługi określona na fakturze obejmuje koszt robocizny. Na materiał jest wystawiona oddzielna faktura.

Biorąc pod uwagę powyższe oraz treść powołanych przepisów należy stwierdzić, że skoro preferencyjna, tj. 8% stawka podatku VAT ma zastosowanie do czynności enumeratywnie wymienionych w art. 41 ust. 12 ustawy o VAT, tj. dostawy, budowy, remontu, modernizacji, termomodernizacji lub przebudowy obiektów budowlanych lub ich części zaliczanych do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym, to w sytuacji gdy Wnioskodawca dokumentując wykonanie przedmiotowych usług, określa koszt materiałów i robocizny odrębnie, czego potwierdzeniem jest wystawianie dwóch odrębnych faktur, określających odrębnie wartość dostarczonych materiałów i odrębnie koszty robocizny, wówczas z uwagi na fakt, iż przepisy dotyczące podatku od towarów i usług, w odniesieniu do budownictwa mieszkaniowego, przewidują obniżoną stawkę podatku wyłącznie dla czynności takich jak: dostawa, budowa, remont, modernizacja, termomodernizacja lub przebudowa obiektów budowlanych lub ich części zaliczanych do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym, natomiast takiej stawki nie przewidziano dla dostawy materiałów służących wykonaniu tych usług, opodatkowaniu preferencyjną stawką podatku w wysokości 8% podlegają jedynie czynności montażu bądź napraw przedmiotowych instalacji solarnych, zgodnie z art. 41 ust. 12 w związku z art. 146a pkt 2 ustawy o VAT. Natomiast wykazywane na odrębnej fakturze materiały zużyte do wykonania ww. czynności należy opodatkować stawką podatku w wysokości 23%, zgodnie z art. 41 ust. 1 w związku z art. 146a pkt 1 ustawy o VAT.

Zatem stanowisko Wnioskodawcy w tym zakresie jest nieprawidłowe.

Interpretacja dotyczy zaistniałego stanu faktycznego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia zdarzenia w przedstawionym stanie faktycznym.

Tut. organ pragnie podkreślić, że granice tego szczególnego postępowania podatkowego, którego celem jest uzyskanie interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania prawa podatkowego w indywidualnej sprawie, określa wnioskodawca występując z konkretnym pytaniem prawnym, wyłącznie w odniesieniu do stanu faktycznego lub zdarzenia przyszłego przedstawionego przez wnioskodawcę, co wynika wprost z przepisu art. 14b § 1, 2 i 3 ustawy Ordynacja podatkowa.

Stąd też wydana interpretacja dotyczy tylko sprawy będącej przedmiotem wniosku (pytań) Wnioskodawcy. Inne kwestie przedstawione w opisanym stanie faktycznym, które nie zostały objęte pytaniami nie mogą być – zgodnie z art. 14b § 1 Ordynacji podatkowej – rozpatrzone.

Należy w tym miejscu zatem wskazać, że niniejsze rozstrzygnięcie odnosi się ściśle i wyłącznie do kwestii uznania:

  • czy czynności podejmowane w zakresie naprawy lub montażu instalacji solarnych (jeżeli będą zakładane od nowa na budynku) na domu jednorodzinnym, którego wielkość nie przekracza 300m 2 może zostać opodatkowana podatkiem od towarów i usług w wysokości 8% oraz
  • czy materiały (części zapasowe) wykorzystywane podczas napraw lub montażu w ramach umów serwisu instalacji solarnych mogą być również objęte stawką 8%.

Kwestia potwierdzenia, że wystarczającą podstawą do udowodnienia, że budynki, w których podejmowane są czynności w zakresie naprawy lub montażu instalacji solarnych, zaliczane są do kategorii budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym, jest każdorazowe poświadczenie przez właściciela budynku jego wielkości na karcie serwisowej jest przedmiotem odrębnego rozstrzygnięcia.

Jednocześnie zauważyć należy, iż przedmiot zaklasyfikowania budynku do właściwego grupowania statystycznego, nie mieści się w ramach określonych w art. 14b § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, zgodnie z którym Minister właściwy do spraw finansów publicznych, na wniosek zainteresowanego, wydaje, w jego indywidualnej sprawie, interpretację przepisów prawa podatkowego. W związku z tym niniejszej odpowiedzi udzielono wyłącznie w oparciu o grupowanie wskazane przez Wnioskodawcę w treści złożonego wniosku z którego wynika, że przedmiotowy budynek jest sklasyfikowany w PKOB 11.

Zmiana któregokolwiek z elementów zdarzenia przyszłego lub zmiana stanu prawnego powoduje, że interpretacja traci swoją ważność.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie, ul. Rakowicka 10, 31-511 Kraków, po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu – do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – t.j. Dz. U. z 2012r., poz. 270 ze zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach – art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy).

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Katowicach, Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Bielsku-Białej, ul. Traugutta 2a 43-300 Bielsko-Biała.


doradcapodatkowy.com gdy potrzebujesz własnej indywidualnej interpretacji podatkowej.

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji
Dołącz do zarejestrowanych użytkowników i korzystaj wygodnie z epodatnik.pl.   Rejestracja jest prosta, szybka i bezpłatna.

Reklama

Przejrzyj zasięgi serwisu epodatnik.pl od dnia jego uruchomienia. Zobacz profil przeciętnego użytkownika serwisu. Sprawdź szczegółowe dane naszej bazy mailingowej. Poznaj dostępne formy reklamy: display, mailing, artykuły sponsorowane, patronaty, reklama w aktywnych formularzach excel.

czytaj

O nas

epodatnik.pl to źródło aktualnej i rzetelnej informacji podatkowej. epodatnik.pl to jednak przede wszystkim źródło niezależne. Niezależne w poglądach od aparatu skarbowego, od wymiaru sprawiedliwości, od inwestorów kapitałowych, od prasowego mainstreamu.

czytaj

Regulamin

Publikacje mają charakter informacyjny. Wydawca dołoży starań, aby informacje prezentowane w serwisie były rzetelne i aktualne. Treści prezentowane w serwisie stanowią wyraz przekonań autorów publikacji, a nie źródło prawa czy urzędowo obowiązujących jego interpretacji.

czytaj