Udział w spółce może ulec prawnemu unicestwieniu m.in. w wyniku umorzenia na podstawie przepisów prawa oraz postanowień umowy spółki. Przepis art. 199 § 1 Kodeksu spółek handlowych (KSH) dopuszcza możliwość umorzenia udziału w dwóch podstawowych trybach:

1. dobrowolnym – za zgodą wspólnika w drodze nabycia udziału przez spółkę na podstawie uchwały zgromadzenia wspólników,
2. przymusowym – bez zgody wspólnika na podstawie uchwały zgromadzenia wspólników.

Ponadto, zgodnie z art. 199 § 4 KSH, umowa spółki może stanowić, że udział ulega umorzeniu bez powzięcia uchwały zgromadzenia wspólników w razie ziszczenia się określonego zdarzenia. Stosuje się wówczas przepisy o umorzeniu przymusowym. Umorzenie udziału w tym trybie można nazwać „automatycznym”, ponieważ ulega umorzeniu wyłącznie na skutek zaistnienia zdarzeń przewidzianych w umowie spółki bez konieczności podejmowania przez zgromadzenie wspólników uchwały, o której mowa w art. 199 § 2 KSH.

W omawianym przypadku nastąpiło dobrowolne umorzenie udziału przez obniżenie kapitału zakładowego. Zasadą jest, że umorzenie udziału następuje za wynagrodzeniem. Wynagrodzenie to nie może być niższe od wartości księgowej udziału.

Zgodnie z przepisem art. 21 ust. 1 pkt 50 lit. b ustawy z dnia 26 lipca 1999r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t. Dz. U. nr 14 z 2000 r. ze zm.) wolne od podatku dochodowego są przychody otrzymane w związku z umorzeniem udziałów lub akcji w spółce mającej osobowość prawną, w tym także z odpłatnego zbycia udziałów (akcji) na rzecz spółki w celu ich umorzenia w części stanowiącej koszt nabycia, z zastrzeżeniem ust. 17 i ust. 18, a jeżeli nabycie nastąpiło w drodze spadku lub darowizny – do wysokości wartości z dnia nabycia spadku lub darowizny.

Przepis art. 21 ust. 17 stanowi, że zwolnienie, o którym mowa w ust. 1 pkt 50 lit b, nie ma zastosowania od przychodów otrzymanych w związku z umorzeniem udziałów lub akcji w spółkach mających osobowość prawną objętych za przedsiębiorstwo lub jego zorganizowaną część.

Rozpatrując przedstawiony przez spółkę stan faktyczny organ podatkowy podziela stanowisko podatnika, iż umarzane udziały nie zostały objęte w zamian za przedsiębiorstwo lub jego zorganizowaną część. Według umowy wspólnicy spółki jawnej podjęli uchwałę o przekształceniu spółki jawnej w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Przekształcenie nastąpiło w trybie przepisów działu III „Przekształcenie spółek” tytuł IV ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych /Dz. U. nr 94, poz. 1037/. A zatem w stosunku do wspólników spółki, którzy uzyskali przychody w związku z odpłatnym zbyciem udziałów w celu ich umorzenia zastosowanie będzie miał przypis art. 21 ust. 1 pkt 50 lit b cyt. ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, zwalniający od podatku dochodowego uzyskany przychód w części odpowiadającej kosztom nabycia udziałów.

Zgodnie z art. 12 ust. 4 pkt 3 ustawy pdop do przychodów nie zalicza się: „zwróconych udziałów lub wkładów w spółdzielni, umorzenia udziałów lub akcji w spółce, w tym kwot otrzymanych z odpłatnego zbycia udziałów (akcji) na rzecz spółki w celu umorzenia tych udziałów (akcji).” Stąd też urząd podziela stanowisko spółki, iż w przypadku obniżenia kapitału zakładowego poprzez umorzenie udziałów w drodze nabycia udziałów przez spółkę nie powstaje przychód w spółce. Tak więc spółka nabywając od udziałowców (osób fizycznych) swoje udziały w celu ich umorzenia nie osiągnie przychodu lecz poniesie określone koszty, które nie stanowią kosztów uzyskania przychodów w świetle art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.