Przepisy zawarte w art. 31 – 39 ustawy z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. Nr 14 z 2000 r. poz. 176 ze zm.) regulują dwa zasadnicze sposoby obliczania zaliczek. Pierwszy z nich normatywny ma zastosowanie do wszystkich pracowników, natomiast drugi ulgowy jest przeznaczony tylko dla tych osób, które złożą pracodawcy oświadczenie uprawniające do jego zastosowania. W normatywnym systemie zaliczki na podatek obliczane i pobierane są według zasad ogólnych a ich wysokość jest zróżnicowana ze względu na istnienie progów progresji podatkowej i odpowiadające im stawki podatkowe. Z kolei w systemie ulgowym, mającym na celu eliminowanie powstawania nadpłat podatku, zaliczka obliczana jest w sposób odmienny - uzależniona od treści złożonego przez pracownika oświadczenia.

W myśl art. 32 ust. 1a pkt 2 wyżej cytowanej ustawy, jeżeli podatnik złoży płatnikowi oświadczenie, że zamierza opodatkować dochody łącznie z małżonkiem lub na zasadach określonych w art. 6 ust. 4 ustawy, tj. dla osób samotnie wychowujących dzieci, a jego przewidywane dochody w roku podatkowym przekroczą górną granicę pierwszego lub drugiego przedziału skali, natomiast małżonek lub dziecko nie uzyskują żadnych dochodów z wyjątkiem renty rodzinnej lub dochody małżonka mieszczą się w niższych przedziałach skali, zaliczki za miesiące od początku roku włącznie do miesiąca, w którym dochód podatnika przekroczył górną granicę drugiego przedziału skali wynoszą 19%, a za kolejne miesiące 30%. Powyższe oświadczenie pracownik może złożyć pracodawcy w każdym czasie, przy czym jest ono ważne tylko w tym roku podatkowym, za który je złożono. Zakład pracy zobowiązany jest zastosować obliczenie zaliczki w sposób odmienny od miesiąca następującego po miesiącu, w którym złożono oświadczenie. Należy zaznaczyć, że w razie faktycznej zmiany stanu upoważniającego zakład pracy do obniżenia zaliczki lub utraty możliwości do opodatkowania dochodów w trybie art. 6 ustawy, na pracowniku ciąży obowiązek zawiadomienia o tym płatnika. Odpowiedzialność prawną za zaniechanie tego obowiązku ponosi podatnik.

Oświadczenie w sprawie zastosowania ulgowego sposobu obliczania zaliczek winno być dla płatnika wiążące, ponieważ jego treść wskazuje na to, że zostały spełnione warunki wynikające z art. 32 ust. 1a pkt 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Istotnym warunkiem stosowania szczególnego sposobu obliczania zaliczek jest nie uzyskiwanie przez współmałżonka żadnych dochodów (z wyjątkiem renty rodzinnej) lub uzyskiwanie dochodów mieszczących się w niższych przedziałach skali podatkowej.