Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 obowiązującej od 1 maja 2004r. ustawy z dnia 11 marca 2004r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. nr 54, poz. 535) opodatkowaniu podlega m.in. odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Podatnikami podatku od towarów i usług w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Artykuł 15 ust. 2 powyższej ustawy zawiera definicję działalności gospodarczej, która dla potrzeb podatku od towarów i usług obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody, również wówczas, gdy czynność została wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania czynności w sposób częstotliwy. Działalność gospodarcza obejmuje również czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych. Przepis art. 15 ust. 3 pkt 3 ww. ustawy wskazuje, iż za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą nie uznaje się czynności, z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 13 pkt 2 - 8 ustawy z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.), jeżeli z tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności. Z powyższego przepisu art. 15 ust. 3 pkt 3 cyt. ustawy wynika, że jeżeli istnieje stosunek prawny, w ramach którego zleceniodawca ponosi odpowiedzialność za działania zleceniobiorcy, to wtedy nie są to usługi w rozumieniu ustawy o VAT, a w konsekwencji nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Chodzi więc o taki stosunek prawny między usługodawcą a usługobiorcą, który wykazuje cechy właściwe stosunkowi pracy, tj. obciążenie zatrudniającego ryzykiem za wykonanie tych czynności oraz podporządkowanie usługodawcy co do warunków realizacji umówionych czynności, jak również określenie wynagrodzenia.

Zatem nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług - jako nie spełniające kryteriów samodzielnej działalności gospodarczej zdefiniowanej w art. 15 ust. 2 ustawy o podatku od towarów i usług - jedynie te czynności określone w art. 13 ust. 2 - 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, które realizowane są w oparciu o stosunek prawny zawierający postanowienia swoiste dla umowy o pracę. Czynności wymienione w art. 13 pkt 2 - 8 ustawy o podatku dochodowym (...), w tym umowy zlecenia i o dzieło, w którym nie określono cech istotnych dla umowy o pracę (m.in. odpowiedzialności zatrudniającego za czynności usługodawcy) podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług z tytułu samodzielnej działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług.

Usługi świadczenia pomocy prawnej dotyczące spraw cywilnych i karnych prowadzonych z urzędu, w opinii tutejszego organu – jako pozbawione elementów podporządkowania pracowniczego i obarczone elementem ryzyka ekonomicznego- opodatkowane są co do zasady, podatkiem VAT na zasadach ogólnych. Umowy zawierane ze zleceniodawcą nie tworzą stosunku prawnego pozbawiającego zleceniobiorcę przymiotu samodzielności, w szczególności zaś nie nakładają na zlecającego odpowiedzialności za wykonane czynności.

Do końca kwietnia 2004r. usługi adwokackie dotyczące spraw cywilnych i karnych prowadzonych z urzędu były zwolnione od VAT na podstawie § 67 rozporządzenia Ministra Finansów z 22 marca 2002 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym. Obecnie Minister Finansów w nowym rozporządzeniu z 27 kwietnia 2004 r. w sprawie wykonywania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług, obowiązującym od 1 maja 2004 r. zmieniającym wymienione rozporządzenie, nie przedłużył zwolnienia od VAT na usługi adwokackie dotyczące spraw cywilnych i karnych prowadzonych z urzędu. Tym samym od 1 maja 2004 r. odpłatne dostawy towarów oraz świadczenie usług wykonywane w ramach wolnych zawodów podlegają VAT. Ponadto w ustawie o VAT ustawodawca również nie zastosował obniżonych stawek VAT w stosunku do wymienionych usług adwokackich dotyczących spraw cywilnych i karnych prowadzonych z urzędu. Zatem usługi adwokackie dotyczące spraw cywilnych i karnych prowadzonych z urzędu podlegają opodatkowaniu VAT w wysokości 22%. Powyższej odpowiedzi udzielono w oparciu o przedstawiony stan faktyczny oraz obowiązujące, na dzień jej datowania, przepisy prawa.