Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54 poz. 535) podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Zatem również świadczenie usług na podstawie umowy zlecenia czyni świadczącego je podatnikiem podatku VAT.

Od tej ogólnej zasady ustawodawca przewidział jednakże wyjątki zawarte w art. 15 ust. 3 ustawy o podatku od towarów i usług wyłączając z opodatkowania czynności, które nie są uznawane za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą. Do takich należą m.in. czynności, z tytułu, których przychody zostały wymienione w art. 13 pkt 2-8 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz.176 ze zm.), jeżeli z tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i wykonującym zlecane czynności, co do warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności (pkt 3).

W myśl art. 13 pkt 6 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, przychody osób, którym (...) sąd lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów zlecił wykonanie określonych czynności, a zwłaszcza przychody w postępowaniu sądowym (...) uważa się za przychody z działalności wykonywanej osobiście.

Aby uznać, że dana czynność zaliczana do czynności wymienionych w punktach od 2 do 8 art. 13 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie podlega ustawie, musi ona być wykonywana po spełnieniu łącznie wszystkich warunków określonych przepisem art. 15 ust. 3 ustawy o podatku od towarów i usług. Jednym z nich jest odpowiedzialność zlecającego wykonanie tych czynności.

Zgodnie z art. 78 § 1 ustawy z dnia 06 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) sąd, na żądanie oskarżonego, który nie ma obrońcy z wyboru, wyznacza obrońcę z urzędu do osobistego udzielenia pomocy prawnej. Brak jest jednak, w tym zakresie, tak daleko idącej ingerencji sądu, by można mówić o przyjęciu przezeń odpowiedzialności za działania obrońcy. Z regulacji ustawy o podatku od towarów i usług wynika, że nie podlegają obowiązkowi podatkowemu usługi wykonywane pod nadzorem, a także na ryzyko i odpowiedzialność zleceniodawcy, świadczone w warunkach szczególnej podległości osoby je wykonującej.

W omawianym przypadku sytuacja taka nie zachodzi, zatem nie można uznać obrony z urzędu za wyłączonej z opodatkowania podatkiem VAT tylko na podstawie faktu, że zleca ją sąd.

Jednocześnie należy zaznaczyć, iż zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy podstawą opodatkowania jest obrót, z zastrzeżeniem ust. 2 –22, art. 30-32, art. 119 oraz art. 120 ust.4. Obrotem jest kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku. Kwota należna obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy. Obrotem jest także otrzymana dotacja, subwencja i inna dopłata o podobnych charakterze związana z dostawą lub świadczeniem usług. Art. 30 ust. 1 pkt 4 ww. ustawy precyzuje, że podstawę opodatkowania czynności maklerskich, czynności wynikających z zarządzania funduszami powierniczymi, czynności wynikających z umowy agencyjnej lub zlecenia, pośrednictwa, umowy komisu lub innych usług o podobnym charakterze stanowi dla prowadzącego przedsiębiorstwo maklerskie, zarządzającego funduszami inwestycyjnymi, agenta, zleceniobiorcy lub innej osoby świadczącej usługi o podobnym charakterze – kwota prowizji lub in-nych postaci wynagrodzeń za wykonanie usługi, pomniejszona o kwotę podatku.

Odnośnie momentu powstania obowiązku podatkowego od ww. czynności ustawodawca określił w art. 19 ust. 1 i 4 ustawy o podatku od towarów i usług, iż obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania towaru lub wykonania usługi, z zastrzeżeniem ust. 2-21, art. 14 ust. 6, art. 20 i art. 21 ust. 1. Jeżeli dostawa towaru lub wykonanie usługi powinny być potwierdzone fakturą, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury, nie później jednak niż w 7 dniu, licząc od dnia wydania towaru lub wykonania usługi.

W art. 19 ust 11 cyt. ustawy określono, że jeżeli przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi otrzymano część należności, w szczególności: przedpłatę, zaliczkę, zadatek, ratę, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą jej otrzymania w tej części.

W przypadku świadczenia przez podatnika usług stałej obsługi prawnej obowiązek podatkowy z powstaje z chwilą otrzymania całości lub części zapłaty, nie później jednak niż z upływem terminu płatności określonego w umowie lub fakturze (por. art. 19 ust 13 pkt 4 ustawy o podatku od towarów i usług).

Reasumując pełnienie przez adwokata czynności obrońcy z urzędu na zlecenie sądu nie oznacza, iż ww. czynności nie będą usługami w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług i w związku z tym nie będą podlegały opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług – żeby taka sytuacja zaistniała muszą zaistnieć warunki opisane w art. 15 ust. 3 pkt 3 cyt. ustawy wynika, a w szczególności musi istnieć stosunek prawny, w ramach, którego zleceniodawca ponosi odpowiedzialność za działania zleceniobiorcy.

W sytuacji, gdy czynności wykonywane przez podatnika jako zleceniobiorcę mieszczą się w granicach przychodu zgodnie z brzmieniem art. 13 pkt 2 - 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, a jednocześnie spełnione zostaną kumulatywnie warunki, o których mowa powyżej, wówczas nie znajdzie zastosowania przepis zawarty w art. 15 ust. 1, co oznacza, iż w tym zakresie podmiot nie będzie podatnikiem, w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług.

W przypadku niespełnienia ww. warunków czynności obrońcy z urzędu wykonywane przez adwokata podlegać będą opodatkowaniu przy zastosowaniu stawki 22 % a obowiązek podatkowy powstawać będzie zgodnie z art. 19 ust 1 i 11 cyt. ustawy.

Naczelnik Urzędu Skarbowego Poznań-Śródmieście informuje, iż powyższa informacja o zakresie stosowania przepisów prawa podatkowego obowiązuje jedynie w zakresie zadanego przez Stronę zapytania i w przedstawionym stanie faktycznym oraz jest zgodna z obowiązującym stanem prawnym tylko w przypadku przedstawienia przez Stronę rzeczywistego stanu faktycznego sprawy.