Stan faktyczny

Podatnik odziedziczył po zmarłym współmałżonku lokal mieszkalny (o powierzchni użytkowej nie przekraczającej 110 m2) i spełnił wszystkie warunki wyszczególnione w art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. nr 142, poz, 1514 ze zmian.) a w odziedziczonym lokalu zamierzał zamieszkać przez pięć lat od dnia złożenia zeznania podatkowego.

W ciągu czasu, który upłynął od przejęcia spadku pogorszeniu uległ stan zdrowia podatnika oraz jego sytuacja materialna. Rozważa on więc sprzedaż odziedziczonego lokalu przed upływem lat pięciu, w celu pozyskania środków na zakup nowego, ponad dwukrotnie mniejszego mieszkania parterowego

Ocena prawna stanu faktycznego

Na wstępie wskazać należy, że przy nabyciu w drodze spadku lokalu mieszkalnego przez osobę zaliczaną do I grupy podatkowej nie wlicza się do podstawy opodatkowania jego wartości do łącznej wysokości nie przekraczającej 110 m2 powierzchni użytkowej lokalu. Do pierwszej grupy podatkowej – w myśl art.14 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn (tekst. jedn.: Dz. U. z 2004 r. nr 142, poz. 1514 ze zmian.) zalicza się między innymi współmałżonka.

Podstawą prawną przedmiotowej ulgi w podatku od spadków i darowizn jest art. 16 powołanej ustawy. W niniejszym artykule zostały również szczegółowo określone warunki, jakie łącznie musi spełnić nabywca, aby ulga, o której mowa mogła być zachowana.

Jednym z nich jest zamieszkiwanie przez spadkobiercę w nabytym tytułem spadku lokalu przez okres 5 lat od dnia złożenia zeznania podatkowego - jeżeli w chwili złożenia zeznania nabywca mieszka w nabytym lokalu lub budynku (art.16 ust. 2 pkt 5 lit. "a").

Jednocześnie jednak w art. 16 ust. 7 ustawy przewidziano sytuacje, które stanowiąc odstępstwo od wymogu zamieszkiwania w podanym terminie nie powodują utraty ulgi. Wyjątkową sytuacją jest, zgodnie z treścią powołanego przepisu, m.in., cyt.: „zbycie (...) lokalu, jeżeli było ono uzasadnione koniecznością zmiany warunków mieszkaniowych, a (..) nabycie innego lokalu nastąpiło nie później niż w ciągu sześciu miesięcy od dnia zbycia”.

Podstawą uzasadniającą zbycie lokalu w świetle przytoczonego art. 16 może być więc jedynie wyjątkowa sytuacja życiowa podatnika, która powoduje konieczność zmiany warunków lub miejsca zamieszkania. Przykładowo w wyroku z dnia 07.03.2002 r. (sygn. akt I S.A./Wr 291/01) skład orzekający stwierdził, iż „konieczność” w rozumieniu art. 16 winna mieć charakter imperatywny, wskazujący na sytuację wyjątkową, gdy chodzi o kwalifikowaną, nieodzowną potrzebę takiej zmiany.

W niniejszej sprawie przedmiotem rozważań będzie przede wszystkim kwestia, czy okoliczności wymienione w piśmie podatnika wyczerpują przesłanki z art.16 ust. 7, a co za tym idzie, czy możliwe będzie utrzymanie przez niego ulgi podatkowej.

Z pisma podatnika wynika, iż rozważana sprzedaż kilkupokojowego mieszkania i zakup kawalerki o ponad dwukrotnie mniejszym metrażu podyktowana jest koniecznością obniżenia kosztów utrzymania, z uwagi na pogorszenie sytuacji materialnej podatnika (ograniczenie źródeł dochodu, konieczność wykupu kosztownych lekarstw), w stopniu, który grozi zadłużeniem lokalu. Ponadto, mieszkanie, cyt. „jest po prostu zbyt duże dla jednej osoby. Poza tym wymaga remontu, a ja nie mam pieniędzy ani siły, aby go wykonać.”

Odniesienie do powyższej argumentacji podatnika zawiera orzeczenie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 listopada 1998 roku (sygn. akt III S.A. 1587/97, publik ONSA 2000/1/17), w którym to za przesłanki uzasadniające zbycie lokalu (jakkolwiek w warunkach art. 16 ust. 8 ustawy) sąd uznał trudne warunki materialne podatnika, w sytuacji, gdy przeznaczył on środki pieniężne na zakup lokalu o mniejszej powierzchni i z niższym czynszem, w wyniku czego nastąpiła poprawa położenia materialnego podatnika.

Argumentem natury zdrowotnej, na który powołuje się w piśmie podatnik jest fakt, iż obecnie zajmowane przez niego mieszkanie usytuowane jest na III piętrze w budynku bez windy, co w związku z pogorszeniem stanu zdrowia, cyt. „skaczące ciśnienie, migotanie przedsionków serca, problemy ze stawami – kolana” powoduje „istotne trudności w pokonywaniu pięter”, w związku z powyższym planowany zakup kawalerki mieszczącej się na parterze zniwelowałby wskazaną niedogodność.

Stan zdrowia jest okolicznością uzasadniającą konieczność zamiany warunków mieszkaniowych, jeśli w sposób oczywisty utrudnia lub uniemożliwia realizację potrzeb mieszkaniowych w lokalu nabytym w drodze spadku. Kwestię stanu zdrowia akcentował skład orzekający m.in. w wyroku z dn. 21 kwietnia 1998 r. sygn. akt III S.A. 122/97/ publik. ONSA 1999/1/30/. Zatem powyższy argument także przemawia za zachowaniem ulgi przewidzianej w art. 16 ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Biorąc powyższe pod uwagę stwierdzić należy, że okoliczności wskazane przez podatnika wyczerpują przesłanki art. 16 ust. 7 ustawy, przy czym ewentualna sprzedaż odziedziczonego lokalu mieszkalnego i nabycie nowego winny nastąpić w ciągu sześciomiesięcznego terminu licząc od daty sprzedaży do daty uzyskania tytułu prawnego potwierdzającego uprawnienia właścicielskie do innego lokalu.