Przedmiot opodatkowania podatkiem od towarów usług ustanowiony został w ramach przepisu art. 5 ustawy o VAT, zgodnie z którym opodatkowaniu podlega m.in. odpłatna dostawa towarów oraz odpłatne świadczenie usług na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, definiowane odpowiednio w ramach art. 7 i art. 8 ustawy jako:

• przeniesienie prawa do rozporządzania towarem jak właściciel, w przypadku dostawy towarów, oraz
• każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej oraz jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów.

Analizując cytowane wyżej definicje wskazać należy, iż pomimo dość szerokiego zakresu stosowania przepisów wspomnianej ustawy, istotą opodatkowania podatkiem od towarów i usług jest obrót cywilnoprawny, czynności prawne dwustronne (wielostronne) obejmujące swoim przedmiotem towary i usługi, jednakże, co istotne realizowane w warunkach odpłatności oraz korelacji i ekwiwalencji, z zastrzeżeniem czynności wymienionych w art. 7 ust. 2 i 8 ust. 3.
Dokonując podziału czynności podlegających opodatkowaniu według kryterium istnienia umownej podstawy zaistnienia danego zdarzenia, wyróżnić należy:

• zdarzenia mające charakter kauzalny, czyli wymagające zaistnienia podstawy o charakterze zobowiązaniowym,
• zdarzenia faktyczne niewymagające kauzy prawnej (np. przekazanie towarów na potrzeby własne oraz innych osób).

Można zatem stwierdzić, iż kryterium podstawowym dla opodatkowania określonych czynności podatkiem VAT jest jak wskazują cytowane wyżej przepisy, wykonanie świadczenia za wynagrodzeniem (z zastrzeżeniem art. 7 ust.2 i 8 ust. 3), stanowiącym jednocześnie należność/ekwiwalent realizowanego świadczenia. Przy czym owe wynagrodzenie może oczywiście przybierać rozmaite formy np. płatności w pieniądzu, świadczenia zwrotnego itp., ważne pozostaje aby odpłatność była związana ze świadczeniem i była jego konsekwencją. W tym znaczeniu za opodatkowane należy uznać także czynności obejmujące dostawę towarów lub świadczenie usług w zamian za wierzytelność lub w miejsce świadczenie pieniężnego, tzw. świadczenie w miejsce wykonania (datio in solutum).

Instytucja zastawów, jej ramy prawne i funkcjonale zasadniczo regulowane są w ramach przepisów Kodeksu cywilnego (art. 306 - 335), a w szczególności w ramach przepisów ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz. U. z 96, nr 149, poz.703 ze zm.).

Zgodnie z treścią wspomnianych przepisów, w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz obciążyć prawem, tzw. ograniczone prawo rzeczowe, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym (...) przysługuje pierwszeństwo szczególne.

Do ustanowienia zastawu rejestrowego potrzebna jest umowa między osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem) oraz wpis do rejestru zastawów.

Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być wyłącznie rzeczy ruchome (z wyjątkiem statków) oraz zbywalne prawa majątkowe.

Ustanowienie zastawu w praktyce powoduje, iż wierzytelność zabezpieczona zastawem rejestrowym podlega zaspokojeniu z przedmiotu tego zastawu, z pierwszeństwem przed innymi wierzytelnościami.

Zasadą jest, iż zaspokajanie się przez zastawnika z przedmiotu zastawu, stosownie do treści art. 21 ustawy o zastawach rejestrowych i rejestrze zastawów następuje w trybie sądowego postępowania egzekucyjnego. Wyjątki od wspomnianej zasady zostały wyczerpująco wskazane w ramach art. 22-28 wspomnianej ustawy o zastawach rejestrowych, w tym także możliwość przejęcia na własność przedmiotu zastawu.

Zgodnie bowiem z treścią art. 22 cytowanej ustawy, zaspokojenie zastawnika, o ile umowa tak stanowi, może nastąpić także poprzez przejęcie przez niego na własność przedmiotu, przy czym przejęcie na własność przedmiotu zastawu rejestrowego następuje po upływie terminu wykonania zobowiązania, które zostało zabezpieczone tym zastawem, z dniem złożenia oświadczenia o przejęciu tego przedmiotu na własność.

Istotnym z punktu widzenia możliwości stosowania przepisów ustawy o podatku VAT (ewentualnego opodatkowania) jest fakt, iż wspomniany tryb zaspokojenia zastawnika poprzez przejęcie na własność przedmiotu zastawu jest jednostronną czynnością prawną rozporządzającą , która dochodzi do skutku w następstwie złożenia stosownego oświadczenia woli poprzez zastawnika. Złożenie oświadczenia woli o przejęciu powoduje przejście własności przedmiotu zastawu rejestrowego z zastawcy na zastawnika, a dzień złożenia jest określany mianem daty przejęcia. Czynność ta stanowi zatem jednostronną realizację ograniczonego prawa rzeczowego jakim jest zastaw i jako taka nie wymaga wykonania czynności/świadczenia ze strony dłużnika/zastawcy.

Warto przy tym także podkreślić, iż doktryna prawa cywilnego dość czytelnie wyłącza możliwość roszczenia wierzyciela przez świadczenie w miejsce wykonania, czy też świadczenie w miejsce zobowiązania, w przypadku zawarcia umowy zastawniczej.

Tym samym uznać należy, iż realizacja takiej umowy i przejęcie na własność rzeczy zastawionej, jako czynność prawna dokonywana wyłącznie przez wierzyciela, z punktu widzenia dłużnika/zastawcy nie może być traktowana jako świadczenie za wynagrodzeniem, czy też świadczenie w miejsce wykonania (datio in solutum) i jako taka nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Uwzględniając powyższe Naczelnik Urzędu Skarbowego Warszawa - Mokotów postanowił, jak w sentencji.

Jednocześnie Naczelnik tut. Urzędu informuje, iż niniejsza interpretacja dotyczy wyłącznie stanu faktycznego przedstawionego przez wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia tego zdarzenia.