Interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach
IBPP2/4512-550/16-1/WN
z 14 września 2016 r.

 

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji

INTERPRETACJA INDYWIDUALNA

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 613 ze zm.) oraz § 2 i § 6 pkt 2 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 kwietnia 2015 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz.U. z 2015 r. poz. 643) Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach, działający w imieniu Ministra Finansów, stwierdza, że stanowisko Wnioskodawcy przedstawione we wniosku, który wpłynął do tut. organu w dniu 15 lipca 2016 r., o wydanie interpretacji indywidualnej przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie:

  • opodatkowania podatkiem VAT obowiązkowych wpłat mieszkańców - uczestników projektu, które wpłyną na rachunek Gminy przed rozpoczęciem realizacji projektu, które będą stanowiły dla Wnioskodawcy zapłatę,
  • stawki podatku VAT 8% w sytuacji, kiedy montaż instalacji będzie na/w budynku mieszkalnym oraz stawkę 23% podatku VAT, w sytuacji kiedy montaż będzie poza bryłą budynku (np. na budynku gospodarczym, grunt),
  • prawa do odliczenia podatku naliczonego VAT, związanego z wydatkami poniesionymi w ramach realizacji projektu,

-jest prawidłowe.

UZASADNIENIE

W dniu 15 lipca 2016 r. wpłynął ww. wniosek o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie:

  • opodatkowania podatkiem VAT obowiązkowych wpłat mieszkańców – uczestników, które będą stanowiły dla Wnioskodawcy zapłatę,
  • stawki podatku VAT 8% w sytuacji, kiedy montaż instalacji będzie na/w budynku mieszkalnym oraz stawkę 23% podatku VAT, w sytuacji kiedy montaż będzie poza bryłą budynku (np. na budynku gospodarczym, grunt),
  • prawa do odliczenia podatku naliczonego VAT, związanego z wydatkami poniesionymi w ramach realizacji projektu.

W przedmiotowym wniosku zostało przedstawione następujące zdarzenie przyszłe:

Gmina (Wnioskodawca) jest zarejestrowanym i czynnym podatnikiem podatku od towarów i usług, rozliczającym się z podatku z tytułu umów cywilno-prawnych, umów o najem lokali komunalnych, dzierżawy itd.

Gmina zamierza przystąpić do realizacji inwestycji w zakresie zakupu i montażu kompletnych instalacji fotowoltaicznych, zakupu i montażu kompletnych instalacji solarnych, zakupu i montażu kompletnych kotłów C.O.

Gmina ogłosi nabór wniosków dla osób fizycznych, zainteresowanych udziałem w projekcie, będących właścicielami nieruchomości będącymi jednorodzinnymi budynkami mieszkalnymi z terenu Gminy. Budynki objęte przedmiotową inwestycją będą budynkami mieszkalnymi stałego zamieszkania sklasyfikowane w Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych w dziale 11 (PKOB 111) o powierzchni użytkowej nieprzekraczającej 300 m2. W budynkach tych nie będzie lokali użytkowych. Na nieruchomościach wybranych w ramach naboru Uczestników, Gmina dokona montażu urządzeń. W związku z powyższym, Gmina zawrze z Uczestnikami umowy określające wzajemne zobowiązania formalne, organizacyjne i finansowe, związane z realizacją przedmiotowego zadania. Zgodnie z założeniami dotyczącymi realizacji przedmiotowej inwestycji powyżej wymienione zestawy będą montowane zasadniczo na/w budynkach mieszkalnych stanowiących własność prywatną mieszkańców Gminy, w wyjątkowych przypadkach - gdy warunki techniczne (np. zbyt spadzisty lub załamany dach, nieodpowiednie ściany a w szczególności z uwagi na konieczność zamontowania w miejscach nasłonecznionych) urządzenia zostaną zainstalowane na budynkach gospodarczych znajdujących się przy budynku mieszkalnym lub na stelażu w przydomowym ogrodzie. Niemniej jednak mają one służyć budynkom mieszkalnym, a nie np. budynkom gospodarczym, na których zostaną zamontowane. Zestawy fotowoltaiczne, solarne oraz kompletne zestawy kotłów C.O. będą wykorzystywane wyłącznie na cele związane z zaspokojeniem potrzeb bytowych mieszkańców tych budynków.

Gmina przygotuje wniosek o dofinansowanie projektu ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2014-2020. Umowa o dofinasowanie projektu określi warunki dofinansowania ze środków europejskich, nie mniej założenia projektu określają, że dofinansowanie wyniesie nie więcej niż 85% kwoty całkowitych wydatków kwalifikowalnych Projektu, wkład własny Beneficjenta nie mniej niż 15% kwoty całkowitych wydatków kwalifikowalnych Projektu. Gmina zobowiąże się zapewnić wkład własny oraz pokryć ze środków własnych wszelkie wydatki niekwalifikowalne w ramach Projektu. Na pokrycie wkładu własnego Gmina jako beneficjent projektu zawrze umowy cywilno-prawne, z których będzie wynikało, że właściciele budynków mieszkalnych przed rozpoczęciem realizacji projektu wniosą wkład własny w wysokości co najmniej 15% zakładanych kosztów kwalifikowanych projektu oraz całość kosztów niekwalifikowanych montażu instalacji fotowoltaicznych, solarnych i kotłów C.O. w gospodarstwie domowym.

Mieszkańcy Gminy wniosą środki finansowe na konto Gminy na wkład własny w wysokości co najmniej 15% kosztów instalacji oraz na koszty niekwalifikowalne projektu. Wpłaty przez mieszkańców będą miały charakter obowiązkowy. Realizacja inwestycji na przedmiotowych budynkach prywatnych będzie uzależniona od wpłat dokonywanych przez poszczególnych mieszkańców. Brak wpłaty jest przesłanką do rozwiązania umowy. W umowie zostanie zapisane, że wpłata mieszkańca wchodzi w zakres wkładu własnego beneficjenta w realizację zadania w rozumieniu przepisów RPOWP 2014-2020. Gmina zakłada, że po zakończeniu inwestycji infrastruktura powstała w wyniku realizacji projektu (odpowiednio według lokalizacji) stanowić będzie własność Beneficjenta tj. Gminy przez co najmniej 5 lat, licząc od daty ostatniej płatności dokonanej przez Instytucję Zarządzającą na rzecz Gminy. Po okresie utrzymania trwałości projektu, tj. po upływie 5 lat od zakończenia inwestycji, instalacje solarne, fotowoltaiczne i kotły C.O. zostaną protokolarnie przekazane właścicielom na własność za kwotę wniesionego wkładu własnego. W momencie przeniesienia własności instalacji solarnej, fotowoltaicznej i kotłów C.O., właściciel budynku nie będzie już ponosił żadnych kosztów wobec Gminy, dlatego też Gmina nie osiągnie z tego tytułu żadnych dochodów.

Gmina podpisując umowy z mieszkańcami na montaż przedmiotowych instalacji wraz z dostawą urządzeń oraz uruchomieniem tych układów wchodzi w rolę podmiotu świadczącego usługę wykonywaną w ramach modernizacji budynków mieszkalnych. W związku z powyższym dokonywane przez mieszkańców wpłaty z tytułu uczestnictwa w projekcie dotyczyć będą świadczenia usługi modernizacyjnej wykonywanej w budynkach mieszkalnych. Wszystkie wydatki, poniesione w związku z realizacją przedmiotowego projektu będą związane z czynnościami opodatkowanymi podatkiem od towarów i usług. Budowa urządzeń jest nierozerwalnie związana z istnieniem budynków, które będą wykorzystywały wytworzoną przez nie energię. Energia pozyskana z przedmiotowych urządzeń będzie wykorzystywana wyłącznie na potrzeby bieżące budynków stanowiących własność mieszkańców. W konsekwencji w wyniku budowy urządzeń dojdzie do podwyższenia efektywności energetycznej budynku a tym samym redukcji C02 oraz zwiększenie udziału energii z odnawialnych źródeł na terenie Gminy. Wykonanie zakresu przedmiotowego projekty przyczyni się tym samym do realizacji założeń Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy tj.: ochrona i poprawa jakości powietrza poprzez podniesienie efektywności energetycznej, redukcji C02 oraz zwiększenie udziału energii z odnawialnych źródeł na terenie Gminy.

Gmina zaznacza, że zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, budowa mikroinstalacji odbywa się w ramach realizacji zadań własnych Gminy, do których należą sprawy dotyczące zaopatrzenia w energię. Wykonawcy zakresu rzeczowego przedmiotowego projektu wyłonieni zostaną przez Gminę zgodnie z ustawą Prawo zamówień publicznych. Wszystkie faktury VAT dokumentujące poniesione wydatki, związane z realizacją niniejszej inwestycji wystawiane będą na Gminę. Projekt będzie finansowany z wyodrębnionego rachunku, założonego przez Gminę a płatność będzie dokonywana przez Gminę odpowiednio do zakresu wykonywanych zadań.

Zamontowane instalacje solarne i fotowoltaiczne będą na budynkach, tj. na dachu bądź przytwierdzone do ściany niniejszego budynku, kotły C.O. do ogrzewania budynków, montowane będą w kotłowniach budynku mieszkalnego (tylko i wyłącznie), które są zaliczane do budynków mieszkalnych jednorodzinnych, a powierzchnia użytkowa nie przekracza 300 m2. Instalacje solarne nie będą montowane na budynkach powyżej 300 m2. Budynki mieszkalne, o których mowa we wniosku sklasyfikowane są w Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych w sekcji 1 dział 11 symbol PKOB 1110. Wykonanie instalacji solarnych, fotowoltaicznych w ramach projektu będzie stanowiło dywersyfikację dotychczasowego źródła energii elektrycznej. Budynki mieszkalne o powierzchni użytkowej nieprzekraczającej ww. wielkości, z którymi związane są instalacje stanowią obiekty budowlane zaliczane do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym.

W związku z powyższym opisem zadano następujące pytania:

  1. Czy obowiązkowe wpłaty mieszkańców - uczestników projektu, które wpłyną na rachunek Gminy przed rozpoczęciem realizacji projektu będą stanowiły dla Wnioskodawcy zapłatę, podlegającą opodatkowaniu podatkiem VAT?
  2. Czy Wnioskodawca ma prawo zastosować do wpłat mieszkańców stawkę podatku VAT 8% w sytuacji, kiedy montaż instalacji będzie na/w budynku mieszkalnym oraz stawkę 23% podatku VAT, w sytuacji kiedy montaż będzie poza bryłą budynku (np. na bud. gospodarczy, grunt)?
  3. Czy Gmina będzie miała prawo do odliczenia podatku naliczonego VAT, związanego z wydatkami poniesionymi w ramach realizacji projektu?

Stanowisko Wnioskodawcy:

Ad. 1. Obowiązkowe wpłaty mieszkańców - uczestników projektów, które wpłyną na rachunek Gminy przed rozpoczęciem realizacji inwestycji, będą stanowiły dla Wnioskodawcy zapłatę w rozumieniu art. 29a ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług, podlegających opodatkowaniu podatkiem VAT.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Mając na uwadze przedstawione zdarzenie przyszłe należy stwierdzić, iż mamy do czynienia z konkretnym świadczeniem, które zostanie wykonane w ramach umowy zobowiązaniowej między dwoma stronami transakcji. Należy nadmienić, iż sama deklaracja chęci uczestnictwa w projekcie nie jest wystarczająca, aby nastąpił montaż instalacji. Wykonanie przez Wnioskodawcę ww. usługi montażu instalacji, będzie miało miejsce tylko po dokonaniu wpłaty przez mieszkańca o określonej wysokości zadeklarowanej w umowie cywilnoprawnej.

Ad. 2. Otrzymane na rachunek bankowy Gminy wpłaty mieszkańców na montaż instalacji powinny być opodatkowane podatkiem VAT według stawki 8% w przypadku montażu instalacji na/w budynku mieszkalnego oraz 23% w przypadku montażu instalacji w obrębie działki (np. budynek gospodarczy, grunt).

Obniżona stawka podatku VAT wynika z art. 41 ust. 2 i 12-12b z uwzględnieniem art. 146a pkt 2 ustawy o VAT. Większość wykonanych instalacji w ramach projektu będzie wykonana na budynkach mieszkalnych sklasyfikowanych w Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych w dziale 11 o powierzchni nie przekraczającej 300 m2. Wykonana instalacja będzie służyła zaspokojeniu potrzeb mieszkańców danego gospodarstwa domowego (odpowiednio - w energię elektryczną ze źródeł odnawialnych, energię cieplną - inst. kolektorów słonecznych oraz kotłów CO). Budynki, na których realizowany będzie przedmiotowy projekt będą zaliczone do społecznego programu mieszkaniowego. Ww. sytuacji spełnione będą warunki zastosowania 8% stawki podatku VAT.

W pozostałych przypadkach, tj. w sytuacji montażu przedmiotowej instalacji poza budynkiem a w obrębie działki (np. budynek gospodarczy, grunt) nie mają zastosowania przepisy o obniżonej stawce podatku od towaru i usług, tym samym należy zastosować stawkę 23% VAT.

Ad.3. Zdaniem Wnioskodawcy, Gminie będącej czynnym podatnikiem podatku VAT, zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tj. Dz.U. z 2011 r. Nr 177, póz. 1054 ze zm.), przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.

Gmina realizując umowy cywilnoprawne zawarte z osobami fizycznymi będącymi mieszkańcami Gminy, będzie wykonywała odpłatne świadczenie usług, które zgodnie z art. 5 ust. l pkt 1 ww. ustawy podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Tym samym, w przypadku prawa do odliczenia podatku naliczonego z tyt. poniesionych kosztów podczas realizacji przedmiotowego projektu, zostaną spełnione wszystkie przesłanki, o których mowa w art. 86 ust. 1 ustawy VAT.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego zdarzenia przyszłego jest prawidłowe.

Zgodnie z przepisem art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 710 ze zm.), zwanej dalej ustawą lub ustawą o VAT, opodatkowaniu ww. podatkiem podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Przez towary, według art. 2 pkt 6 ustawy, rozumie się rzeczy oraz ich części, a także wszelkie postacie energii.

W świetle art. 7 ust. 1 ustawy, przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (…).

Natomiast – w myśl art. 8 ust. 1 ustawy – przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również:

  1. przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej;
  2. zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji;
  3. świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

Należy zauważyć, że pojęcie usługi zostało zdefiniowane bardzo szeroko.

Taka konstrukcja definicji usług pozwala na objęcie zakresem przedmiotowym podatku VAT wszelkich transakcji wykonywanych w ramach działalności gospodarczej.

Pod pojęciem usługi (świadczenia) należy rozumieć każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś), jak i zaniechanie (nieczynienie bądź też tolerowanie, znoszenie określonych stanów rzeczy), w tym również przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych. Należy jednak zaznaczyć, że nie każde powstrzymanie się od działania czy tolerowanie czynności lub sytuacji może zostać uznane za usługę, w rozumieniu przepisów ustawy.

Z powyższego wynika, iż opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, zgodnie z zasadą powszechności opodatkowania, podlegają wszelkie transakcje, których przedmiotem jest dostawa towarów lub świadczenie usług, pod warunkiem, że są one realizowane przez „podatników” w rozumieniu ustawy i wykonywane w ramach działalności gospodarczej.

Należy zauważyć, że w myśl art. 15 ust. 6 ustawy, nie uznaje się za podatnika organów władzy publicznej oraz urzędów obsługujących te organy w zakresie realizowanych zadań nałożonych odrębnymi przepisami prawa, dla realizacji których zostały one powołane, z wyłączeniem czynności wykonywanych na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych.

Stosownie do art. 29a ust. 1 ustawy, podstawą opodatkowania, z zastrzeżeniem ust. 2-5, art. 30a-30c, art. 32, art. 119 oraz art. 120 ust. 4 i 5, jest wszystko, co stanowi zapłatę, którą dokonujący dostawy towarów lub usługodawca otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od nabywcy, usługobiorcy lub osoby trzeciej, włącznie z otrzymanymi dotacjami, subwencjami i innymi dopłatami o podobnym charakterze mającymi bezpośredni wpływ na cenę towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika.

Z opisu sprawy wynika, że Gmina jest zarejestrowanym i czynnym podatnikiem podatku od towarów i usług, rozliczającym się z podatku z tytułu umów cywilno-prawnych, umów o najem lokali komunalnych, dzierżawy itd.

Gmina zamierza przystąpić do realizacji inwestycji w zakresie zakupu i montażu kompletnych instalacji fotowoltaicznych, zakupu i montażu kompletnych instalacji solarnych, zakupu i montażu kompletnych kotłów C.O.

Gmina ogłosi nabór wniosków dla osób fizycznych, zainteresowanych udziałem w projekcie, będących właścicielami nieruchomości będącymi jednorodzinnymi budynkami mieszkalnymi z terenu Gminy. Budynki objęte przedmiotową inwestycją będą budynkami mieszkalnymi stałego zamieszkania sklasyfikowane w Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych w dziale 11 (PKOB 111) o powierzchni użytkowej nieprzekraczającej 300 m2. W budynkach tych nie będzie lokali użytkowych. Na nieruchomościach wybranych w ramach naboru Uczestników, Gmina dokona montażu urządzeń. W związku z powyższym, Gmina zawrze z Uczestnikami umowy określające wzajemne zobowiązania formalne, organizacyjne i finansowe, związane z realizacją przedmiotowego zadania. Zgodnie z założeniami dotyczącymi realizacji przedmiotowej inwestycji powyżej wymienione zestawy będą montowane zasadniczo na/w budynkach mieszkalnych stanowiących własność prywatną mieszkańców Gminy, w wyjątkowych przypadkach - gdy warunki techniczne (np. zbyt spadzisty lub załamany dach, nieodpowiednie ściany a w szczególności z uwagi na konieczność zamontowania w miejscach nasłonecznionych) urządzenia zostaną zainstalowane na budynkach gospodarczych znajdujących się przy budynku mieszkalnym lub na stelażu w przydomowym ogrodzie. Niemniej jednak mają one służyć budynkom mieszkalnym, a nie np. budynkom gospodarczym, na których zostaną zamontowane. Zestawy fotowoltaiczne, solarne oraz kompletne zestawy kotłów C.O. będą wykorzystywane wyłącznie na cele związane z zaspokojeniem potrzeb bytowych mieszkańców tych budynków.

Mieszkańcy Gminy wniosą środki finansowe na konto Gminy na wkład własny w wysokości co najmniej 15% kosztów instalacji oraz na koszty niekwalifikowalne projektu. Wpłaty przez mieszkańców będą miały charakter obowiązkowy. Realizacja inwestycji na przedmiotowych budynkach prywatnych będzie uzależniona od wpłat dokonywanych przez poszczególnych mieszkańców. Brak wpłaty jest przesłanką do rozwiązania umowy. W umowie zostanie zapisane, że wpłata mieszkańca wchodzi w zakres wkładu własnego beneficjenta w realizację zadania w rozumieniu przepisów RPOWP 2014-2020. Gmina zakłada, że po zakończeniu inwestycji infrastruktura powstała w wyniku realizacji projektu (odpowiednio według lokalizacji) stanowić będzie własność Beneficjenta tj. Gminy przez co najmniej 5 lat, licząc od daty ostatniej płatności dokonanej przez Instytucje Zarządzającą na rzecz Gminy. Po okresie utrzymania trwałości projektu, tj. po upływie 5 lat od zakończenia inwestycji, instalacje solarne, fotowoltaiczne i kotły C.O. zostaną protokolarnie przekazane właścicielom na własność za kwotę wniesionego wkładu własnego. W momencie przeniesienia własności instalacji solarnej, fotowoltaicznej i kotłów C.O., właściciel budynku nie będzie już ponosił żadnych kosztów wobec Gminy, dlatego też Gmina nie osiągnie z tego tytułu żadnych dochodów.

Gmina podpisując umowy z mieszkańcami na montaż przedmiotowych instalacji wraz z dostawą urządzeń oraz uruchomieniem tych układów wchodzi w rolę podmiotu świadczącego usługę wykonywaną w ramach modernizacji budynków mieszkalnych. W związku z powyższym dokonywane przez mieszkańców wpłaty z tytułu uczestnictwa w projekcie dotyczyć będą świadczenia usługi modernizacyjnej wykonywanej w budynkach mieszkalnych. Wszystkie wydatki, poniesione w związku z realizacją przedmiotowego projektu będą związane z czynnościami opodatkowanymi podatkiem od towarów i usług. Budowa urządzeń jest nierozerwalnie związana z istnieniem budynków, które będą wykorzystywały wytworzoną przez nie energię. Energia pozyskana z przedmiotowych urządzeń będzie wykorzystywana wyłącznie na potrzeby bieżące budynków stanowiących własność mieszkańców. W konsekwencji w wyniku budowy urządzeń dojdzie do podwyższenia efektywności energetycznej budynku a tym samym redukcji C02 oraz zwiększenie udziału energii z odnawialnych źródeł na terenie Gminy. Wykonanie zakresu przedmiotowego projekty przyczyni się tym samym do realizacji założeń Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy tj.: ochrona i poprawa jakości powietrza poprzez podniesienie efektywności energetycznej, redukcji C02 oraz zwiększenie udziału energii z odnawialnych źródeł na terenie Gminy.

Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, budowa mikroinstalacji odbywa się w ramach realizacji zadań własnych Gminy, do których należą sprawy dotyczące zaopatrzenia w energię. Wykonawcy zakresu rzeczowego przedmiotowego projektu wyłonieni zostaną przez Gminę zgodnie z ustawą Prawo zamówień publicznych. Wszystkie faktury VAT dokumentujące poniesione wydatki, związane z realizacją niniejszej inwestycji wystawiane będą na Gminę. Projekt będzie finansowany z wyodrębnionego rachunku, założonego przez Gminę a płatność będzie dokonywana przez Gminę odpowiednio do zakresu wykonywanych zadań.

Zamontowane instalacje solarne i fotowoltaiczne będą na budynkach, tj. na dachu bądź przytwierdzone do ściany niniejszego budynku, kotły C.O. do ogrzewania budynków, montowane będą w kotłowniach budynku mieszkalnego (tylko i wyłącznie), które są zaliczane do budynków mieszkalnych jednorodzinnych, a powierzchnia użytkowa nie przekracza 300 m2. Instalacje solarne nie będą montowane na budynkach powyżej 300 m2. Budynki mieszkalne, o których mowa we wniosku sklasyfikowane są w Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych w sekcji 1 dział 11 symbol PKOB 1110. Wykonanie instalacji solarnych, fotowoltaicznych w ramach projektu będzie stanowiło dywersyfikację dotychczasowego źródła energii elektrycznej. Budynki mieszkalne o powierzchni użytkowej nieprzekraczającej ww. wielkości, z którymi związane są instalacje stanowią obiekty budowlane zaliczane do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym.

Wątpliwość Wnioskodawcy budzi kwestia czy obowiązkowe wpłaty mieszkańców - uczestników projektu, które wpłyną na rachunek Gminy przed rozpoczęciem realizacji projektu będą stanowiły dla Wnioskodawcy zapłatę, podlegającą opodatkowaniu podatkiem VAT (pytanie nr 1).

W pierwszej kolejności należy wskazać, że opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega konkretna czynność (dostawa towaru lub usługa), a nie zapłata. Wyjątkiem jest uiszczenie zaliczki na poczet przyszłej dostawy towarów czy świadczenia usług.

W niniejszej sprawie czynnością, jakiej Gmina dokona na rzecz właściciela nieruchomości, biorącego udział w projekcie, będzie wykonanie usługi polegającej na montażu kompletnych instalacji fotowoltaicznych, zakupu i montażu kompletnych instalacji solarnych, zakupu i montażu kompletnych kotłów C.O. na/w budynkach, na poczet wykonania której Gmina pobiera określoną w umowie wpłatę, zgodnie z zawartą z uczestnikiem umową. Wykonanie przez Gminę usługi nastąpi po upływie 5-letniego okresu trwałości projektu, kiedy to instalacje fotowoltaiczne, solarne oraz Kotły C.O. zostaną przekazane uczestnikom projektu na własność bez dodatkowego wynagrodzenia.

Wpłaty wnoszone przez właścicieli nieruchomości deklarujących uczestnictwo w projekcie nie pozostają „w oderwaniu” od czynności, które zostaną wykonane przez Gminę – zachodzi bowiem związek pomiędzy dokonywanymi wpłatami a zobowiązaniem się Gminy do wykonania określonych czynności. Należy zauważyć, że we wskazanej sytuacji istnieje bezpośredni związek pomiędzy dokonywanymi wpłatami a zindywidualizowanym świadczeniem na rzecz uczestnika programu, które ma zostać wykonane przez Wnioskodawcę. Należy również zauważyć, że stosownie do art. 8 ust. 2a ustawy, Gmina zawierając umowę z wykonawcą na montaż instalacji kompletnych instalacji fotowoltaicznych, zakupu i montażu kompletnych instalacji solarnych, zakupu i montażu kompletnych kotłów C.O. oraz umowy z uczestnikami, wchodzi w rolę świadczącego usługę. Tym samym wpłaty otrzymywane przez Gminę od uczestników będą stanowiły wynagrodzenie z tytułu świadczonych przez nią usług na rzecz uczestników projektu. Oznacza to, że dokonane wpłaty, o których mowa we wniosku, stanowią zaliczki na poczet przyszłej usługi, której zakończenie nastąpi po upływie 5-ciu lat od zamontowania zestawów solarnych.

W związku z powyższym dokonywane przez uczestników wpłaty z tytułu uczestnictwa w projekcie dotyczą świadczenia usługi montażu kompletnych instalacji fotowoltaicznych, zakupu i montażu kompletnych instalacji solarnych, zakupu i montażu kompletnych kotłów C.O., co wskazuje, że świadczenia, co do których Gmina zobowiązała się w ramach podpisanych z uczestnikami umów stanowią odpłatne świadczenie usług, które zgodnie z przywołanym na wstępie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Zatem stanowisko Wnioskodawcy w zakresie pytania 1 jest prawidłowe.

Wnioskodawca powziął również wątpliwość czy ma prawo zastosować do wpłat mieszkańców stawkę podatku VAT 8% w sytuacji, kiedy montaż instalacji będzie na/w budynku mieszkalnym oraz stawkę 23% podatku VAT, w sytuacji, kiedy montaż będzie poza bryłą budynku (np. na bud. gospodarczym, gruncie) (pytanie nr 2).

Podstawowa stawka podatku od towarów i usług, stosownie do treści art. 41 ust. 1 ustawy, wynosi 22%, z zastrzeżeniem ust. 2-12c, art. 83, art. 119 ust. 7, art. 120 ust. 2 i 3, art. 122 i art. 129 ust. 1.

W myśl art. 41 ust. 2 ustawy, dla towarów i usług, wymienionych w załączniku nr 3 do ustawy, stawka podatku wynosi 7%, z zastrzeżeniem ust. 12 i art. 114 ust. 1.

Natomiast stosownie do treści art. 146a pkt 1 i 2 ww. ustawy, w okresie od dnia 1 stycznia 2011r. do dnia 31 grudnia 2016 r., z zastrzeżeniem art. 146f:

  • stawka podatku, o której mowa w art. 41 ust. 1 i 13, art. 109 ust. 2 i art. 110, wynosi 23 %;
  • stawka podatku, o której mowa w art. 41 ust. 2, art. 120 ust. 2 i 3 oraz w tytule załącznika nr 3 do ustawy, wynosi 8 %.

Stawkę podatku, o której mowa w art. 41 ust. 2 ustawy o podatku od towarów i usług, stosuje się – w myśl ust. 12 wskazanego artykułu – do dostawy, budowy, remontu, modernizacji, termomodernizacji lub przebudowy obiektów budowlanych lub ich części zaliczanych do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym.

Przez budownictwo objęte społecznym programem mieszkaniowym – według art. 41 ust. 12a ustawy – rozumie się obiekty budownictwa mieszkaniowego lub ich części, z wyłączeniem lokali użytkowych, oraz lokale mieszkalne w budynkach niemieszkalnych sklasyfikowanych w Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych w dziale 12, a także obiekty sklasyfikowane w Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych w klasie ex 1264 – wyłącznie budynki instytucji ochrony zdrowia świadczących usługi zakwaterowania z opieką lekarską i pielęgniarską, zwłaszcza dla ludzi starszych i niepełnosprawnych, z zastrzeżeniem ust. 12b.

Do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym, zgodnie z art. 41 ust. 12b ustawy, nie zalicza się:

  1. budynków mieszkalnych jednorodzinnych, których powierzchnia użytkowa przekracza 300 m2,
  2. lokali mieszkalnych, których powierzchnia użytkowa przekracza 150 m2.

W myśl art. 41 ust. 12c ustawy, w przypadku budownictwa mieszkaniowego o powierzchni przekraczającej limity określone w ust. 12b stawkę podatku, o której mowa w ust. 2, stosuje się tylko do części podstawy opodatkowania odpowiadającej udziałowi powierzchni użytkowej kwalifikującej do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym w całkowitej powierzchni użytkowej.

Według art. 2 pkt 12 ustawy, przez obiekty budownictwa mieszkaniowego rozumie się budynki mieszkalne stałego zamieszkania sklasyfikowane w PKOB w dziale 11.

Jak wynika z ww. art. 2 pkt 12 ustawy, ustawa o podatku od towarów i usług, poprzez podanie klasyfikacji, odwołuje się do Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych. Zatem, dla celów podatku od towarów i usług stosuje się przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1999 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych (PKOB) (Dz. U. Nr 112, poz. 1316 ze zm.), stanowiącej usystematyzowany wykaz obiektów budowlanych.

Zgodnie z ww. rozporządzeniem, w dziale 11 mieszczą się budynki mieszkalne. Dział ten obejmuje grupy budynków: 111 - mieszkalnych jednorodzinnych, 112 - o dwóch mieszkaniach i wielomieszkaniowe, 113 - zbiorowego zamieszkania.

Celem właściwego zdefiniowania pojęcia obiektu budownictwa mieszkaniowego i co się z tym wiąże stosowania odpowiedniej stawki podatkowej, należy uwzględniać regulacje wynikające z przywołanego art. 2 pkt 12 ustawy.

Nadto w celu ustalenia właściwej stawki podatku VAT dla usług montażu ww. instalacji solarnych i zestawów fotowoltaicznych czy kompletnych kotłów C.O., należy ustalić czy dokonywane są one w ramach czynności wymienionych w powołanym wcześniej art. 41 ust. 12 ustawy o VAT, tj. w ramach remontu, modernizacji, termomodernizacji lub przebudowy obiektów budowlanych zaliczanych do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym.

Przepisy ustawy o podatku od towarów i usług nie definiują pojęć wymienionych w art. 41 ust. 12 ustawy, dlatego też w tym zakresie należy odwołać się do rozumienia tych terminów przyjętego w języku potocznym.

Ponadto należy wskazać, że również w uchwale z dnia 24 czerwca 2013 r. sygn. akt I FPS 2/13 Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził że „czynności wymienione w art. 41 ust. 12 ustawy o VAT, w tym pojęcie modernizacji, zostały wprowadzone do tej ustawy w rozumieniu przyjętym w języku powszechnym.

Według Słownika języka polskiego (Elżbieta Sobol, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2005, str. 474, kol. 2), pojęcie „modernizacja” oznacza unowocześnienie i usprawnienie czegoś.

Dodatkowo należy wskazać, że stosownie do przepisów cyt. rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych, budynki to zadaszone obiekty budowlane wraz z wbudowanymi instalacjami i urządzeniami technicznymi, wykorzystywane dla potrzeb stałych.

Natomiast z uregulowań zawartych w art. 3 pkt 1 i pkt 2 ww. ustawy Prawo budowlane, wynika, że pod pojęciem obiektu budowlanego rozumie się budynek, budowlę bądź obiekt małej architektury, wraz z instalacjami zapewniającymi możliwość użytkowania obiektu zgodnie z jego przeznaczeniem, wzniesiony z użyciem wyrobów budowlanych. Budynkiem zaś jest taki obiekt budowlany, który jest trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz posiada fundamenty i dach.

Stwierdzić należy, że w powyższej definicji budynku nie mieszczą się elementy infrastruktury towarzyszącej budownictwu mieszkaniowemu. Oznacza to, że stawka preferencyjna, przewidziana ww. przepisami art. 41 ust. 12 w zw. z art. 41 ust. 2 i art. 146a pkt 2 ustawy, dotyczy czynności tam wymienionych wykonywanych wyłącznie w budynkach, rozumianych jako obiekty budowlane wraz z wbudowanymi w bryle budynku instalacjami i urządzeniami technicznymi. Stawki tej ustawodawca nie przewidział dla ww. czynności wykonywanych poza tymi obiektami, w tym również dotyczących elementów infrastruktury budowlanej. W konsekwencji, do usług wykonywanych poza bryłą budynku zastosowanie ma stawka podatku w wysokości 23%.

Ponadto podkreślić należy, że przy ustaleniu właściwej stawki podatku VAT decydujące znaczenie ma fakt, co jest przedmiotem sprzedaży, czy podatnik dokonuje dostawy towarów czy świadczy usługę, a także, czy czynność wykonywana przez podatnika mieści się w zakresie czynności wymienionych w art. 41 ust. 12 ustawy (dostawa, budowa, remont, modernizacja, termomodernizacja lub przebudowa obiektów budowlanych lub ich części zaliczonych do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym).

Zatem dla zastosowania obniżonej 8% stawki podatku znaczenie ma nie tylko zakres wykonywanych prac, ale także zaklasyfikowanie obiektu, którego dotyczą te prace, do obiektów budownictwa mieszkaniowego objętego społecznym programem mieszkaniowym.

Wskazać należy, że z uwagi na to, iż obniżone stawki podatku mają charakter wyjątkowy, winny mieć zastosowanie do towarów i usług wskazanych wprost przez ustawodawcę w ustawie o podatku od towarów i usług lub w przepisach wykonawczych do tej ustawy. Preferencyjna stawka podatku miała i ma zastosowanie do wskazanych w przepisach czynności związanych z budownictwem mieszkaniowym, jednakże nie do wszystkich usług dotyczących samego instalowania, czy montażu różnych towarów.

W niniejszej sprawie czynnością, jaką Wnioskodawca zamierza dokonać na rzecz mieszkańców, będzie – zgodnie z zawartą umową cywilnoprawną – usługa montażu wyżej opisanych instalacji. Realizacja inwestycji (montaż instalacji) będzie na/w budynku mieszkalnym jak również poza bryłą budynku (np. na budynku gospodarczym, gruncie).

W kontekście ww. okoliczności należy stwierdzić, że w sytuacji gdy montaż instalacji solarnych i fotowoltaicznych będzie wykonany na budynkach mieszkalnych, tj. na dachu bądź przytwierdzone do ściany niniejszego budynku, a kotły C.O. do ogrzewania budynków, montowane będą w kotłowniach w budynku mieszkalnym, w ramach modernizacji budynku czyli w ramach czynności wymienionych w art. 41 ust. 12 ustawy, a budynki te będą stanowić obiekty budowlane zaliczone do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym w rozumieniu art. 41 ust. 12a ustawy, to ww. czynności, z tytułu których mieszkańcy będą dokonywać wpłat, będą opodatkowane 8% stawką podatku VAT, zgodnie z art. 41 ust. 2 w związku z art. 146a pkt 2 ustawy.

Natomiast w sytuacji, gdy montaż instalacji solarnych i fotowoltaicznych nastąpi poza bryłą budynku (np. na bud. gospodarczym czy na gruncie) wówczas zastosowanie znajdzie stawka 23% VAT, nie mają wówczas bowiem zastosowania przepisy o obniżonej stawce podatku od towaru i usług.

Zatem stanowisko Wnioskodawcy w zakresie pytania 2 jest prawidłowe.

Wątpliwość Wnioskodawcy budzi również czy Gmina będzie miała prawo do odliczenia podatku naliczonego VAT, związanego z wydatkami poniesionymi w ramach realizacji projektu (pytanie nr 3).

Zgodnie z przepisem art. 86 ust. 1 ustawy o VAT, w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi, o którym mowa w art. 15, przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, z zastrzeżeniem art. 114, art. 119 ust. 4, art. 120 ust. 17 i 19 oraz art. 124.

W myśl art. 86 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy, kwotę podatku naliczonego stanowi suma kwot podatku wynikających z faktur otrzymanych przez podatnika z tytułu nabycia towarów i usług.

Ponadto, podkreślić należy, że ustawodawca stworzył podatnikowi prawo do odliczenia podatku naliczonego w całości lub w części, pod warunkiem spełnienia przez niego zarówno przesłanek pozytywnych, wynikających z art. 86 ust. 1 ustawy oraz niezaistnienia przesłanek negatywnych, określonych w art. 88 ustawy. Ten ostatni przepis określa listę wyjątków, które pozbawiają podatnika prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.

Zgodnie z art. 88 ust. 4 ustawy, obniżenia kwoty lub zwrotu różnicy podatku należnego nie stosuje się również do podatników, którzy nie są zarejestrowani jako podatnicy VAT czynni, zgodnie z art. 96, z wyłączeniem przypadków, o których mowa w art. 86 ust. 2 pkt 7.

Z powyższego wynika, że prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przysługuje wówczas, gdy zostaną spełnione określone warunki, tzn. odliczenia tego dokonuje zarejestrowany, czynny podatnik podatku od towarów i usług oraz gdy towary i usługi, z których nabyciem podatek został naliczony, są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych. Warunkiem umożliwiającym podatnikowi skorzystanie z prawa do odliczenia podatku naliczonego jest związek zakupów z wykonywanymi czynnościami opodatkowanymi.

Przedstawiona powyżej zasada wyklucza zatem możliwość dokonania obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego związanego z usługami i towarami, które nie są w ogóle wykorzystywane do czynności opodatkowanych, czyli w przypadku ich wykorzystywania do czynności zwolnionych od podatku VAT oraz niepodlegających temu podatkowi.

Odnosząc zatem przedstawiony stan prawny do przedstawionego zdarzenia przyszłego należy stwierdzić, iż rozliczenie podatku naliczonego na zasadach określonych w art. 86 ust. 1 ustawy uwarunkowane jest tym, aby nabywane towary i usługi były wykorzystywane przez podatnika do wykonywania czynności opodatkowanych podatkiem od towarów i usług. W omawianej sprawie warunki uprawniające do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego będą spełnione, ponieważ w związku z realizacją projektu polegającego na montażu instalacji solarnych i fotowoltaicznych oraz kotłów C.O. do ogrzewania budynków, nabywane towary i usługi będą wykorzystywane do czynności opodatkowanych podatkiem od towarów i usług, a Wnioskodawca posiada status podatnika VAT czynnego. W związku z powyższym, Wnioskodawca będzie miał prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z faktur dokumentujących wydatki ponoszone z tytułu realizacji przedmiotowego projektu.

Reasumując, Wnioskodawcy będącemu czynnym zarejestrowanym podatnikiem podatku od towarów i usług, będzie przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego w związku z realizacją projektu polegającego na montażu instalacji solarnych i fotowoltaicznych oraz kotłów C.O. do ogrzewania budynków, ponieważ nabywane towary i usługi w ramach realizacji projektu będą wykorzystywane do czynności opodatkowanych podatkiem od towarów i usług. Przy czym prawo to będzie przysługiwać, o ile nie wystąpią przesłanki negatywne wymienione w art. 88 ustawy.

Oceniając, zatem stanowisko Wnioskodawcy w zakresie pytania nr 3, należało uznać je za prawidłowe.

Interpretacja dotyczy zdarzenia przyszłego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dniu wydania interpretacji.

Podkreślić należy, że przedmiotem interpretacji nie była ocena charakteru dopłaty do projektu otrzymywanej przez Wnioskodawcę na podstawie wniosku o dofinansowanie projektu ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2014-2020, w szczególności czy stanowi ona dopłatę mającą wpływ na cenę towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez Wnioskodawcę w ramach wskazanego we wniosku projektu, gdyż nie było to przedmiotem zapytania Wnioskodawcy.

Zaznaczyć należy, że zgodnie z art. 14b § 3 ustawy Ordynacja podatkowa, składający wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej obowiązany jest do wyczerpującego przedstawienia zaistniałego stanu faktycznego albo zdarzenia przyszłego. Organ jest ściśle związany przedstawionym we wniosku stanem faktycznym (opisem zdarzenia przyszłego). Zainteresowany ponosi ryzyko związane z ewentualnym błędnym lub nieprecyzyjnym przedstawieniem we wniosku opisu stanu faktycznego (zdarzenia przyszłego). Interpretacja indywidualna wywołuje skutki prawnopodatkowe tylko wtedy, o ile rzeczywisty stan faktyczny sprawy będącej przedmiotem interpretacji pokrywał się będzie ze stanem faktycznym (opisem zdarzenia przyszłego) podanym przez Wnioskodawcę w złożonym wniosku. W związku z powyższym, w przypadku zmiany któregokolwiek elementu przedstawionego we wniosku opisu sprawy udzielona odpowiedź traci swą aktualność.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie, ul. Kraszewskiego 4a, 35-016 Rzeszów po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu – do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – t.j. Dz. U. z 2016r., poz. 718 ze zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach – art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy). Jednocześnie, zgodnie z art. 57a ww. ustawy, skarga na pisemną interpretację przepisów prawa podatkowego wydaną w indywidualnej sprawie może być oparta wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd administracyjny jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Katowicach, Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Bielsku-Białej, ul. Traugutta 2a, 43-300 Bielsko-Biała.


doradcapodatkowy.com gdy potrzebujesz własnej indywidualnej interpretacji podatkowej.

Mechanizm kojarzenia podobnych interpretacji
Dołącz do zarejestrowanych użytkowników i korzystaj wygodnie z epodatnik.pl.   Rejestracja jest prosta, szybka i bezpłatna.

Reklama

Przejrzyj zasięgi serwisu epodatnik.pl od dnia jego uruchomienia. Zobacz profil przeciętnego użytkownika serwisu. Sprawdź szczegółowe dane naszej bazy mailingowej. Poznaj dostępne formy reklamy: display, mailing, artykuły sponsorowane, patronaty, reklama w aktywnych formularzach excel.

czytaj

O nas

epodatnik.pl to źródło aktualnej i rzetelnej informacji podatkowej. epodatnik.pl to jednak przede wszystkim źródło niezależne. Niezależne w poglądach od aparatu skarbowego, od wymiaru sprawiedliwości, od inwestorów kapitałowych, od prasowego mainstreamu.

czytaj

Regulamin

Publikacje mają charakter informacyjny. Wydawca dołoży starań, aby informacje prezentowane w serwisie były rzetelne i aktualne. Treści prezentowane w serwisie stanowią wyraz przekonań autorów publikacji, a nie źródło prawa czy urzędowo obowiązujących jego interpretacji.

czytaj